శివసంహిత (Siva Samhita)

 

శివసంహిత

ప్రథమపటలః

 

అథ లయప్రకరణం .

ఏకం జ్ఞానం నిత్యమాద్యంతశూన్యం

     నాన్యత్ కించిద్వర్తతే తే వస్తు సత్యం . (కించిద్వత్తే)

యద్భేదోస్మిన్నింద్రియోపాధినా వై

     జ్ఞానస్యాయం భాసతే నాన్యథైవ .. 1.1..

 

అథ భక్తానురక్తోఽహం వక్ష్యే యోగానుశాసనం . (వక్తి)

ఈశ్వరః సర్వభూతానామాత్మముక్తిప్రదాయకః .. 1.2..

 

త్యక్త్వా వివాదశీలానాం మతం దుర్జ్ఞానహేతుకం .

ఆత్మజ్ఞానాయ భూతానామనన్యగతిచేతసాం .. 1.3..

 

సత్యం కేచిత్ప్రశంసంతి తపః శౌచం తథాపరే .

క్షమాం కేచిత్ప్రశంసంతి తథైవ సమమార్జ్జవం .. 1.4..

 

కేచిద్దానం ప్రశంసంతి పితృకర్మ తథాపరే .

కేచిత్కర్మ ప్రశంసంతి కేచిద్వైరాగ్యముత్తమం .. 1.5..

 

కేచిద్గృహస్థకర్మాణి ప్రశంసంతి విచక్షణాః .

అగ్నిహోత్రాదికం కర్మ తథా కేచిత్ పరం విదుః .. 1.6..

 

మంత్రయోగం ప్రశంసంతి కిచిత్తిర్థానుసేవనం .

ఏవం బహూనుపాయాంస్తు ప్రవదంతి హి ముక్తయే .. 1.7.. (విముక్తయే)

 

ఏవం వ్యవసితా లోకే కృత్యాకృత్యవిదో జనాః .

వ్యామోహమేవ గచ్ఛంతి విముక్తాః పాపకర్మభిః .. 1.8..

 

ఏతన్మతావలంబీ యో లబ్ధ్వా దురితపుణ్యకే .

భ్రమతీత్యవశః సోఽత్ర జన్మమృత్యుపరంపరాం .. 1.9..

 

అన్యైర్మతిమతాం శ్రేష్ఠైర్గుప్తాలోకనతత్పరైః .

ఆత్మానో బహవః ప్రోక్తా నిత్యాః సర్వగతాస్తథా .. 1.10..

 

యద్యత్ప్రత్యక్షవిషయం తదన్యన్నాస్తి చక్షతే .

కుతః స్వర్గాదయః సంతీత్యన్యే నిశ్చితమానసాః .. 1.11..

 

జ్ఞానప్రవాహ ఇత్యన్యే శూన్యం కేచిత్పరం విదుః .

ద్వావేవ తత్త్వం మన్యంతేఽపరే ప్రకృతిపూరుషౌ .. 1.12..

 

అత్యంతభిన్నమతయః పరమార్థపరాఙ్ముఖాః .

ఏవమన్యే తు సంచింత్య యథామతి యథాశ్రుతం .. 1.13..

 

నిరీశ్వరమిదం ప్రాహుః సేశ్వరంచ తథాపరే .

వదంతి వివిధైర్భేదైః సుయుక్త్యా స్థితికాతరాః .. 1.14..

 

ఏతే చాన్యే చ మునయః సంజ్ఞాభేదా పృథగ్విధాః .

శాస్త్రేషు కథితా హ్యేతే లోకవ్యామోహకారకాః .. 1.15..

 

ఏతద్వివాదశీలానాం మతం వక్తుం న శక్యతే .

భ్రమంత్యస్మింజనాః సర్వే ముక్తిమార్గబహిష్కృతాః .. 1.16..

 

ఆలోక్య సర్వశాస్త్రాణి విచార్య చ పునః పునః .

ఇదమేకం సునిష్పన్నం యోగశాస్త్రం పరం మతం .. 1.17..

 

యస్మిన్జ్ఞాతే సర్వమిదం యాతం భవతి నిశ్చితం .

తస్మిన్పరిశ్రమః కార్యః కిమన్యచ్ఛాస్త్రభాషితం .. 1.18..

 

యోగశాస్త్రమిదం గోప్యమస్మాభిః పరిభాషితం .

సుభక్తాయ ప్రదాతవ్యం త్రైలోక్యే చ మహాత్మనే .. 1.19..

 

కర్మకాండం జ్ఞానకాండమితి వేదో ద్విధా మతః .

భవతి ద్వివిధో భేదో జ్ఞానకాండస్య కర్మణః .. 1.20..

 

ద్వివిధః కర్మకాండః స్యాన్నిషేధవిధిపూర్వకః .

నిషిద్ధకర్మకరణే పాపం భవతి నిశ్చితం .

విధినా కర్మకరణే పుణ్యం భవతి నిశ్చితం .. 1.21..

 

త్రివిధో విధికూటః స్యాన్నిత్యనైమిత్తకామ్యతః .

నిత్యేఽకృతే కిల్విషం స్యాత్కామ్యే నైమిత్తికే ఫలం .. 1.22..

 

ద్వివిధంతు ఫలం జ్ఞేయం స్వర్గో నరక ఏవ చ .

స్వర్గో నానావిధశ్చైవ నరకోపి తథా భవేత్ .. 1.23..

 

పుణ్యకర్మాణి వై స్వర్గో నరకః పాపకర్మాణి . (పుణ్యకర్మణి, పాపకర్మణి)

కర్మబంధమయీ సృష్టిర్నాన్యథా భవతి ధ్రువం .. 1.24..

 

జంతుభిశ్చానుభూయంతే స్వర్గే నానాసుఖాని చ .

నానావిధాని దుఃఖాని నరకే దుఃసహాని వై .. 1.25..

 

పాపకర్మవశాద్దుఃఖం పుణ్యకర్మవశాత్సుఖం .

తస్మాత్సుఖార్థీ వివిధం పుణ్యం ప్రకురుతే ధ్రువం .. 1.26..

 

పాపభోగావసానే తు పునర్జన్మ భవేత్ఖలు .

పుణ్యభోగావసానే తు నాన్యథా భవతి ధ్రువం .. 1.27..

 

స్వర్గేఽపి దుఃఖసంభోగః పరస్త్రీదర్శనాద్ధువం .

తతో దుఃఖమిదం సర్వం భవేన్నాస్త్యత్ర సంశయః .. 1.28..

 

తత్కర్మకల్పకైః ప్రోక్తం పుణ్యం పాపమితి ద్విధా .

పుణ్యపాపమయో బంధో దేహినాం భవతి క్రమాత్ .. 1.29..

 

ఇహాముత్ర ఫలద్వేషీ సఫలం కర్మ సంత్యజేత్ .

నిత్యనైమిత్తికం సంగం త్యక్త్వా యోగే ప్రవర్తతే .. 1.30..

 

కర్మకాండస్య మాహాత్మ్యం జ్ఞాత్వా యోగీ త్యజేత్సుధీః .

పుణ్యపాపద్వయం త్యక్త్వా జ్ఞానకాండే ప్రవర్తతే .. 1.31..

 

ఆత్మా వాఽరేతు ద్రష్టవ్యః శ్రోతవ్యేత్యాది యచ్ఛ్రుతిః . (వా రే చ) (శ్రోతవ్యో మంతవ్య ఇతి)

సా సేవ్యా తత్ప్రయత్నేన ముక్తిదా హేతుదాయినీ .. 1.32..

 

దురితేషు చ పుణ్యేషు యో ధీర్వృత్తిం ప్రచోదయాత్ .

సోఽహం ప్రవర్తతే మత్తో జగత్సర్వం చరాచరం .. 1.33..

 

సర్వం చ దృశ్యతే మత్తః సర్వం చ మయి లీయతే .

న తద్భిన్నోఽహమస్మీహ మద్భిన్నో న తు కించన .. 1.34..

 

జలపూర్ణేష్వసంఖ్యేషు శరావేషు యథా భవేత్ .

ఏకస్య భాత్యసంఖ్యత్వం తద్వేదోఽత్ర న దృశ్యతే .. 1.35..

 

ఉపాధిషు శరావేషు యా సంఖ్యా వర్తతే పరా .

సా సంఖ్యా భవతి యథా రవౌ చాత్మని తత్తథా .. 1.36..

 

యథైకః కల్పకః స్వప్నే నానావిధితయేష్యతే .

జాగరేఽపి తథాప్యేకస్తథైవ బహుధా జగత్ .. 1.37..

 

సర్పబుద్ధిర్యథా రజ్జౌ శుక్తౌ వా రజతభ్రమః .

తద్వదేవమిదం విశ్వం వివృతం పరమాత్మని .. 1.38..

 

రజ్జుజ్ఞానాద్యథా సర్పో మిథ్యారూపో నివర్తతే .

ఆత్మజ్ఞానాత్తథా యాతి మిథ్యాభూతమిదం జగత్ .. 1.39..

 

రౌప్యభ్రాంతిరియం యాతి శుక్తిజ్ఞానాద్యథా ఖలు .

జగద్భ్రాంతిరియం యాతి చాత్మజ్ఞానాత్సదా తథా .. 1.40.. (చాత్మజ్ఞానాద్యథా)

 

యథా వంశో రగభ్రాంతిర్భవేద్భేకవసాంజనాత్ .

(యథా రజ్జూగభ్రాంతిర్భవేద్భేదవశాజ్జగత్)

తథా జగదిదం భ్రాంతిరధ్యాసకల్పనాజ్జగత్ . (భ్రాంతిరభ్యాసకల్పనాంజనాత్)

ఆత్మజ్ఞానాద్యథా నాస్తి రజ్జుజ్ఞానాద్భుజంగమః .. 1.41..

 

యథా దోషవశాచ్ఛుక్లః పీతో భవతి నాన్యథా .

అజ్ఞానదోషాదాత్మాపి జగద్భవతి దుస్త్యజం .. 1.42..

 

దోషనాశే యథా శుక్లో గృహ్యతే రోగిణా స్వయం .

శుక్లజ్ఞానాత్తథాజ్ఞాననాశాదాత్మా తథా కృతః .. 1.43..

 

కాలత్రయేఽపి న యథా రజ్జుః సర్పో భవేదితి .

తథాత్మా న భవేద్విశ్వం గుణాతీతో నిరంజనః .. 1.44..

 

ఆగమాఽపాయినోఽనిత్యానాశ్యత్వేనేశ్వరాదయః .

ఆత్మబోధేన కేనాపి శాస్త్రాదేతద్వినిశ్చితం .. 1.45..

 

యథా వాతవశాత్సింధావుత్పన్నాః ఫేనబుద్బుదాః .

తథాత్మని సముద్భూతం సంసారం క్షణభంగురం .. 1.46..

 

అభేదో భాసతే నిత్యం వస్తుభేదో న భాసతే .

ద్విధాత్రిధాదిభేదోఽయం భ్రమత్వే పర్యవస్యతి .. 1.47..

 

యద్భూతం యచ్చ భావ్యం వై మూర్తామూర్తం తథైవ చ .

సర్వమేవ జగదిదం వివృతం పరమాత్మని .. 1.48..

 

కల్పకైః కల్పితా విద్యా మిథ్యా జాతా మృషాత్మికా .

ఏతాన్మూలం జగదిదం కథం సత్యం భవిష్యతి .. 1.49.. (ఏతన్మూలం)

 

చైతన్యాత్సర్వముత్పన్నం జగదేతచ్చరాచరం .

తస్మాత్సర్వం పరిత్యజ్య చైతేన్యం తు సమాశ్రయేత్ .. 1.50.. (తం)

 

ఘటస్యాభ్యంతరే బాహ్యే యథాకాశం ప్రవర్తతే .

తథాత్మాభ్యంతరే బాహ్యే బ్రహ్మాండస్య ప్రవర్తతే .. 1.51.. 

(తథాత్మాభ్యంతరే బాహ్యే కార్యవర్గేషు నిత్యశః)

 

సతతం సర్వభూతేషు యథాకాశం ప్రవర్తతే .

తథాత్మాభ్యంతరే బాహ్యే బ్రహ్మాండస్య ప్రవర్తతే .. 1.52..

 

వర్తతే సర్వభూతేషు యథాకాశం సమంతతః .

తథాత్మాభ్యంతరే బాహ్యే కార్యవర్గేషు నిత్యశః .. 1.53..

 

అసంలగ్నం యథాకాశం మిథ్యాభూతేషు పంచసు .

అసంలగ్నస్తథాత్మా తు కార్యవర్గేషు నాన్యథా .. 1.54..

 

ఈశ్వరాదిజగత్సర్వమాత్మవ్యాప్తం సమంతతః . (వ్యాప్యం)

ఏకోఽస్తి సచ్చిదానందః పూర్ణో ద్వైతవివర్జితః .. 1.55..

 

యస్మాత్ప్రకాశకో నాస్తి స్వప్రకాశో భవేత్తతః .

స్వప్రకాశో యతస్తస్మాదాత్మా జ్యోతిః స్వరూపకః .. 1.56..

 

అవచ్ఛిన్నో యతో నాస్తి దశకాలస్వరూపతః . (అవఛిన్నో)

ఆత్మనః సర్వథా తస్మాదాత్మా పూర్ణో భవేత్ఖలు .. 1.57..

 

యస్మాన్న విద్యతే నాశః పంచభూతైర్వృథాత్మకైః .

తస్మాదాత్మా భవేన్నిత్యస్తన్నాశో న భవేత్ఖలు .. 1.58..

 

యస్మాత్తదన్యో నాస్తీహ తస్మాదేకోఽస్తి సర్వదా .

యస్మాత్తదన్యో మిథ్యా స్యాదాత్మా సత్యో భవేత్ఖలు .. 1.59..

 

అవిద్యాభుతసంసారే దుఃఖనాశే సుఖం యతః .

జ్ఞానాదాద్యంతశూన్యం స్యాత్తస్మాదాత్మా భవేత్సుఖం .. 1.60..

 

యస్మాన్నాశితమజ్ఞానం జ్ఞానేన విశ్వకారణం .

తస్మాదాత్మా భవేజ్జ్ఞానం జ్ఞానం తస్మాత్సనాతనం .. 1.61..

 

కాలతో వివిధం విశ్వం యదా చైవ భవేదిదం .

తదేకోఽస్తి స ఏవాత్మా కల్పనాపథవర్జితః .. 1.62..

 

బాహ్యాని సర్వభూతాని వినాశం యాంతి కాలతః .

యతో వాచో నివర్తంతే ఆత్మా ద్వైతవివర్జితః .. 1.63..

 

న ఖం వాయుర్న చాగ్నిశ్చ న జలం పృథివీ న చ .

నైతత్కార్యం నేశ్వరాది పూర్ణైకాత్మా భవేత్ఖలు .. 1.64.. (ర్నైతత్కాయై / నైర్తత్కాయై) (పూర్ణేకాత్మా)

 

ఆత్మానమాత్మనో యోగీ పశ్యత్యాత్మని నిశ్చితం .

సర్వసంకల్పసంన్యాసీ త్యక్తమిథ్యాభవగ్రహః .. 1.65..

 

ఆత్మానాత్మని చాత్మానం దృష్ట్వానంతం సుఖాత్మ్కం .

విస్మృత్య విశ్వం రమతే సమాధేస్తీవ్రతస్తథా .. 1.66..

 

మాయైవ విశ్వజననీ నాన్యా తత్త్వధియాపరా .

యదా నాశ సమాయాతి విశ్వం నాస్తి తదా ఖలు .. 1.67..

 

హేయం సర్వమిదం యస్య మాయావిలసితం యతః .

తతో న ప్రీతివిషయస్తనువిత్తసుఖాత్మకః .. 1.68..

 

అరిర్మిత్రముదాసీనస్త్రివిధం స్యాదిదం జగత్ .

వ్యవహారేషు నియతం దృశ్యతే నాన్యథా పునః .. 1.69..

 

ప్రియాప్రియాదిభేదస్తు వస్తుషు నియతస్ఫుటం .

ఆత్మోపాధివశాదేవం భవేత్పుత్రాది నాన్యథా .. 1.70..

 

మాయావిలసితం విశ్వం జ్ఞాత్వైవం శ్రుతియుక్తితః .

అధ్యారోపాపవాదాభ్యాం లయం కుర్వంతి యోగినః .. 1.71..

 

కర్మజన్యం విశ్వమిదం నత్వకర్మణి వేదనా .

నిఖిలోపాధిహీనో వై యదా భవతి పూరుషః .

తదా విజయతేఽఖండజ్ఞానరూపీ నిరంజనః .. 1.72.. (వివక్షతేఽఖండజ్ఞానరూపీ)

 

స హి కామయతే పురుషః సృజతే చ ప్రజాః స్వయం . (సో కామయతః)

అవిద్యా భాసతే యస్మాత్తస్మాన్మిథ్యా స్వభావతః .. 1.73..

 

శుద్ధే బ్రహ్మణి సంబద్ధో విద్యయా సహజో భవేత్ .

(శుద్ధే బ్రహ్మత్వ సంబద్ధో విద్యయా సహితో భవేత్ .)

బ్రహ్మతేజోంఽశతో యాతి తత ఆభాసతే నభః .. 1.74.. 

(బ్రహ్మతేనసతీ యాతి యత ఆభాసతే నభః)

 

తస్మాత్ప్రకాశతే వాయుర్వాయోరగ్నిస్తతో జలం .

ప్రకాశతే తతః పృథ్వీకల్పనేయం స్థితా సతి .. 1.75..

 

ఆకాశాద్వాయురాకాశః పవనాదగ్నిసంభవః .

ఖేవాతాగ్నేర్జలం వ్యోమవాతాగ్నేర్వారితో మహీ .. 1.76.. 

(ఖవాతాగ్నేర్జలం వ్యోమవాతాగ్నివారితో మహీ)

 

ఖం శబ్దలక్షణం వాయుశ్చంచలః స్పర్శలక్షణః .

స్యాద్రూపలక్షణం తేజః సలిలం రసలక్షణం .. 1.77..

 

గంధలక్షణికా పృథ్వీ నాన్యథా భవతి ధ్రువం .

విషేశగుణాః స్ఫురతి యతః శాస్త్రాదినిర్ణయః .. 1.78..

 

శబ్దైకగుణ్మాకాశం ద్విగుణో వాయురుచ్యతే . (స్యాదేకగుణమాకాశం)

తథైవ త్రిగుణం తేజో భవంత్యాపశ్చతుర్గుణాః .. 1.79..

 

శబ్దః స్పర్శశ్చ రూపం చ రసో గంధస్తథైవ చ .

ఏతత్పంచగుణా పృథ్వీ కల్పకైః కల్ప్యతేఽధునా .. 1.80..

 

చక్షుషా గృహ్యతే రూపం గంధో ఘ్రాణేన గృహ్యతే .

రసో రసనయా స్పర్శస్త్వచా సంగృహ్యతే పరం .

శ్రోత్రేణ గృహ్యతే శబ్దో నియతం భాతి నాన్యథా .. 1.81..

 

చైతన్యాత్సర్వముత్పన్నం జగదేతచ్చరాచరం .

అస్తి చేత్కల్పనేయం స్యాన్నాస్తి చేదస్తి చిన్మయం .. 1.82..

 

పృథ్వీ శీర్ణా జలం మగ్నా జలం మగ్నం చ తేజసి .

లీనం వాయౌ తథా తేజో వ్యోమ్ని వాతో లయం యయౌ .

అవిద్యాయాం మహాకాశో లీయతే పరమే పదే .. 1.83..

 

విక్షేపావరణాశక్తిర్దురంతా దుఃఖరూపిణీ .

జడరూపా మహామాయా రజఃసత్త్వతమోగుణా .. 1.84..

 

సా మాయావరణాశక్త్యావృతావిజ్ఞానరూపిణీ .

దర్శయేజ్జగదాకారం తం విక్షేపస్వభావతః .. 1.85..

 

తమోగుణాత్మికా విద్యా యా సా దుర్గా భవేత్స్వయం . (తమో గుణాధికా) (దూర్గా)

ఈశ్వరం తదుపహితం చైతన్యం తదభూద్ధ్రువం .. 1.86..

 

సత్త్వాధికా చ యా విద్యా లక్ష్మీః స్యాద్దివ్యరూపిణీ .

చైతన్యం తదుపహితం విష్ణుర్భవతి నాన్యథా .. 1.87..

 

రజోగుణాధికా విద్యా జ్ఞేయా సా వై సరస్వతీ .

కశ్చిత్స్వరూపో భవతి బ్రహ్మా తదుపధారకః .. 1.88.. (యశ్చిత్స్వరూపో)

 

ఈశాద్యాః సకలా దేవా దృశ్యంతే పరమాత్మని .

శరీరాదిజడం సర్వం సా విద్యా తత్తథా తథా .. 1.89..

 

ఏవంరూపేణ కల్పంతే కల్పకా విశ్వసంభవం .

తత్త్వాతత్త్వం భవంతీహ కల్పనాన్యేన నోదితా .. 1.90.. (చోదితా)

 

ప్రమేయత్వాదిరూపేణ సర్వం వస్తు ప్రకాశ్యతే .

తథైవ వస్తునాస్త్యేవ భాసకో వర్తకః పరః .. 1.91..

 

స్వరూపత్వేన రూపేణ స్వరూపం వస్తు భాష్యతే .

విశేషశబ్దోపాదానే భేదో భవతి నాన్యథా .. 1.92..

 

ఏకః సత్తాపూరితానందరూపః పూర్ణో వ్యాపీ వర్తతే నాస్తి కించిత్ .

ఏతజ్జ్ఞానం యః కరోత్యేవ నిత్యం ముక్తః స స్యాన్మృత్యుసంసారదుఃఖాత్ .. 1.93..

 

యస్యారోపాపవాదాభ్యాం యత్ర సర్వే లయం గతాః .

స ఏకో వర్తతే నాన్యత్తచ్చిత్తేనావధార్యతే .. 1.94..

 

పితురన్నమయాత్కోషాజ్జాయతే పూర్వకర్మణః .

తచ్ఛరీరంవిర్దుదుఃఖం స్వప్రాగ్భోగాయ సుందరం .. 1.95.. (శరీరం వై జడం దుఃఖం)

 

మాంసాస్థిస్నాయుమజ్జాదినిర్మితం భోగమందిరం .

కేవలం దుఃఖభోగాయ నాడీ సంతతిగుంఫితం .. 1.96..

 

పారమైష్ఠ్యమిదం గాత్రం పంచభూతవినిర్మితం .

బ్రహ్మాండసంజ్ఞకం దుఃఖసుఖభోగాయ కల్పితం .. 1.97..

 

బిందుః శివో రజః శక్తిరుభయోర్మిలనాత్స్వయం .

స్వప్నభూతాని జాయంతే స్వశక్త్యా జడరూపయా .. 1.98..

 

తత్పంచీకరణాత్స్థూలాన్యసంఖ్యాని చరాచరం . (సమాసతః)

బ్రహ్మాండస్థాని వస్తూని యత్ర జీవోఽస్తి కర్మభిః .. 1.99..

 

తద్భూతపంచకాత్సర్వం భోగాయ జీవసంజ్ఞితా .

పూర్వకర్మానురోధేన కరోమి ఘటనామహం .. 1.100..

 

అజడః సర్వభూతాన్వై జడస్థిత్యా భునక్తితాన్ . (సర్వభూతస్థా)

జడాత్స్వకర్మభిర్బద్ధో జీవాఖ్యో వివిధో భవేత్ .. 1.101..

 

భోగాయోత్పద్యతే కర్మ బ్రహ్మాండాఖ్యే పునః పునః .

జీవశ్చ లీయతే భోగావసానే చ స్వకర్మణః .. 1.102..

 

ఇతి శ్రీశివసంహితాయాం హరగౌరీసంవాదే యోగశాస్త్రే

        లయప్రకరణే ప్రథమః పటలః సమాప్తః . 1.

ద్వితీయపటలః

 

అథ తత్త్వజ్ఞానోపదేశ .

దేహేఽస్మిన్వర్తతే మేరుః సప్తద్వీపసమన్వితః .

సరితః సాగరాః శైలాః క్షేత్రాణి క్షేత్రపాలకాః .. 2.1..

 

ఋషయో మునయః సర్వే నక్షత్రాణి గ్రహాస్తథా .

పుణ్యతీర్థాని పీఠాని వర్తంతే పీఠదేవతాః .. 2.2..

 

సృష్టిసంహారకర్తారౌ భ్రమంతౌ శశిభాస్కరౌ .

నభో వాయుశ్చ వహ్నిశ్చ జలం పృథ్వీ తథైవ చ .. 2.3..

 

త్రైలోక్యే యాని భూతాని తాని సర్వాణి దేహతః .

మేరుం సంవేష్ట్య సర్వత్ర వ్యవహారః ప్రవర్తతే .

జానాతి యః సర్వమిదం స యోగీ నాత్ర సంశయః .. 2.4..

 

బ్రహ్మాండసంజ్ఞకే దేహే యథాదేశం వ్యవస్థితః .

మేరుశృంగే సుధారశ్మిర్బహిరష్టకలాయుతః .. 2.5..

 

వర్తతేఽహర్నిశం సోఽపి సుధాం వర్షత్యధోముఖః .

తతోఽమృతం ద్విధాభూతం యాతి సూక్ష్మం యథా చ వై .. 2.6..

 

ఇడామార్గేణ పుష్ట్యర్థం యాతి మందాకినీజలం .

పుష్ణాతి సకలందేహమిడామార్గేణ నిశ్చితం .. 2.7..

 

ఏష పీయూషరశ్మిర్హి వామపార్శ్వే వ్యవస్థితః .. 2.8..

 

అపరః శుద్ధదుగ్ధాభో హఠాత్కర్షతి మండలాత్ .

రంధ్రమార్గేణ సృష్ట్యర్థం మేరౌ సంయాతి చంద్రమాః ..  2.9.. (మధ్యమార్గేణ)

 

మేరుమూలే స్థితః సూర్యః కలాద్వాదశసంయుతః .

దక్షిణే పథి రశ్మిభిర్వహత్యూర్ధ్వం ప్రజాపతిః .. 2.10..

 

పీయూషరశ్మినిర్యాసం ధాతూంశ్చ గ్రసతి ధ్రువం .

సమీరమండలే సూర్యో భ్రమతే సర్వవిగ్రహే .. 2.11..

 

ఏషా సూర్యపరామూర్తిర్నిర్వాణం దక్షిణే పథి .

వహతే లగ్నయోగేన సృష్టిసంహారకారకః .. 2.12..

 

సార్ధలక్షత్రయం నాడ్యః సంతి దేహాంతరే నృణాం .

ప్రధానభూతా నాడ్యస్తు తాసు ముఖ్యాశ్చతుర్దశః .. 2.13..

 

సుషుమ్ణేడా పింగలా చ గాంధారీ హస్తిజిహ్వికా .

కుహూః సరస్వతీ పూషా శంఖినీ చ పయస్వనీ .. 2.14..

 

వారుణ్యలంబుసా చైవ విశ్వోదరీ యశస్వినీ .

ఏతాసు తిస్రో ముఖ్యాః స్యుః పింగలేడా సుషుమ్ణికా .. 2.15..

 

తిస్రష్వేకా సుషుమ్ణైవ ముఖ్యా సా యోగివల్లభా . (తిసృష్వేకా)

అన్యాస్తదాశ్రయం కృత్వా నాడ్యః సంతి హి దేహినాం .. 2.16..

 

నాడ్యస్తు తా అధోవక్త్రాః పద్మతంతునిభాః స్థితాః . (అధోవదనాః)

పృష్ఠవంశం సమాశ్రిత్య సోమసూర్యాగ్నిరూపిణీ .. 2.17..

 

తాసాం మధ్యే గతా నాడీ చిత్రా సా మమ వల్లభా .

బ్రహ్మరంధ్రం చ తత్రైవ సూక్ష్మాత్సూక్ష్మతరం శుభం .. 2.18..

 

పంచవర్ణోజ్జ్వలా శుద్ధా సుషుమ్ణా మధ్యచారిణీ . (మధ్యరూపిణీ)

దేహస్యోపాధిరూపా సా సుషుమ్ణా మధ్యరూపిణీ ..  2.19.. (దేహస్థోపాధిరూపా)

 

దివ్యమార్గమిదం ప్రోక్తమమృతానందకారకం .

ధ్యానమాత్రేణ యోగీంద్రో దురితౌఘం వినాశయేత్ .. 2.20..

 

గుదాత్తుద్వ్యంగులాదూర్ధ్వం మేఢ్రాత్తు ద్వ్యంగులాదధః .

చతురంగగులవిస్తారమాధారం వర్తతే సమం .. 2.21..

 

తస్మిన్నాధారపద్మే చ కర్ణికాయాం సుశోభనా .

త్రికోణా వర్తతే యోనిః సర్వతంత్రేషు గోపితా .. 2.22..

 

తత్ర విద్యుల్లతాకారా కుండలీ పరదేవతా .

సార్ద్ధత్రికరా కుటిలా సుషుమ్ణామార్గసంస్థితా .. 2.23..

 

జగత్సంసృష్టిరూపా సా నిర్మాణే సతతోద్యతా .

వాచామవాచ్యా వాగ్దేవీ సదా దేవైర్నమస్కృతా ..  2.24.. (దేవైనమస్కృతా)

 

ఇడానామ్నీ తు యా నాడీ వామమార్గే వ్యవస్థితా .

సుషుమ్ణాయాం సమాశ్లిష్య దక్షనాసాపుటే గతా .. 2.25..

 

పింగలా నామ యా నాడీ దక్షమార్గే వ్యవస్థితా .

మధ్యనాడీం సమాశ్లిష్య వామనాసాపుటే గతా ..  2.26.. (సుష్మణా సా)

 

ఇడాపింగలయోర్మధ్యే సుషుమ్ణా యా భవేత్ఖలు .

షట్స్థానేషు చ షట్శక్తిం షట్పద్మం యోగినో విదుః .. 2.27..

 

పంచస్థానం సుషుమ్ణాయా నామాని స్యుర్బహూని చ .

ప్రయోజనవశాత్తాని జ్ఞాతవ్యానీహ శాస్త్రతః .. 2.28..

 

అన్యా యాఽస్త్యపరా నాడీ మూలాధారాత్సముత్థితా .

రసనామేఢ్రనయనం పాదాంగుష్ఠే చ శ్రోత్రకం .. 2.29..

 

కుక్షికక్షాంగుష్ఠకర్ణం సర్వాంగం పాయుకుక్షికం .

లబ్ధ్వా తాం వై నివర్తంతే యథాదేశసముద్భవాః ..  2.30.. (లబ్ధాంతా)

 

ఏతాభ్య ఏవ నాడీభ్యః శాఖోపశాఖతః క్రమాత్ .

సార్ధం లక్షత్రయం జాతం యథాభాగం వ్యవస్థితం ..  2.31.. (సార్ధలక్షత్రయం)

 

ఏతా భోగవహా నాడ్యో వాయుసంచారదక్షకాః .

ఓతప్రోతాభిసంవ్యాప్య తిష్ఠంత్యస్మిన్కలేవరే ..  2.32.. (ఓతప్రోత్రాః సుసంవ్యాప్య)

 

సూర్యమండలమధ్యస్థః కలాద్వాదశసంయుతః .

వస్తిదేశే జ్వలద్వహ్నిర్వర్తతే చాన్నపాచకః ..  2.33.. (బస్తిదేశే)

 

ఏష వైశ్వానరోగ్నిర్వై మమ తేజోంశసంభవః . (వైశ్వానరాగ్నిరేషో వై)

కరోతి వివిధం పాకం ప్రాణినాం దేహమాస్థితః .. 2.34..

 

ఆయుః ప్రదాయకో వహ్నిర్బలం పుష్టిం దదాతి సః .

శరీరపాటవంచాపి ధ్వస్తరోగసముద్భవః ..  2.35.. (శరీర పాటవం చారి)

 

తస్మాద్వైశ్వానరాగ్నించ ప్రజ్వాల్య విధివత్సుధీః .

తస్మిన్నన్నం హునేద్యోగీ ప్రత్యహం గురుశిక్షయా .. 2.36..

 

బ్రహ్మాండసంజ్ఞకే దేహే స్థానాని స్యుర్బహూని చ .

మయోక్తాని ప్రధానాని జ్ఞాతవ్యానీహ శాస్త్రకే .. 2.37..

 

నానాప్రకారనామాని స్థానాని వివిధాని చ .

వర్తంతే విగ్రహే తాని కథితుం నైవ శక్యతే .. 2.38..

 

ఇత్థం ప్రకల్పితే దేహే జీవో వసతి సర్వగః .

అనాదివాసనామాలాఽలంకృతః కర్మశృంఖలః .. 2.39..

 

నానావిధగుణోపేతః సర్వవ్యాపారకారకః .

పూర్వార్జితాని కర్మాణి భునక్తి వివిధాని చ .. 2.40..

 

యద్యత్సందృశ్యతే లోకే సర్వం తత్కర్మసంభవం .

సర్వా కర్మానుసారేణ జంతుర్భోగాన్భునక్తి వై ..  2.41.. (సర్వః)

 

యే యే కామాదయో దోషాః సుఖదుఃఖప్రదాయకాః .

తే తే సర్వే ప్రవర్తంతే జీవకర్మానుసారతః .. 2.42..

 

పుణ్యోపరక్తచైతన్యే ప్రాణాన్ప్రీణాతి కేవలం .

బాహ్యే పుణ్యమయం ప్రాప్య భోజ్యవస్తు స్వయంభవేత్ .. 2.43..

 

తతః కర్మబలాత్పుంసః సుఖం వా దుఃఖమేవ చ .

పాపోపరక్తచైతన్యం నైవ తిష్ఠతి నిశ్చితం .. 2.44..

 

న తద్భిన్నో భవేత్సోఽపి తద్భిన్నో న తు కించన .

మాయోపహితచైతన్యాత్సర్వం వస్తు ప్రజాయతే .. 2.45..

 

యథాకాలేఽపి భోగాయ జంతూనాం వివిధోద్భవః . (యథాకాలేపి)

యథా దోషవశాచ్ఛుక్తౌ రజతారోపణం భవేత్ .

తథా స్వకర్మదోషాద్వై బ్రహ్మణ్యారోప్యతే జగత్ .. 2.46..

 

స వాసనాభ్రమోత్పన్నోన్మూలనాతిసమర్థనం .

ఉత్పన్నంచేదీదృశం స్యాజ్జ్ఞానం మోక్షప్రసాధనం .. 2.47..

 

సాక్షాద్వైశేషదృష్టిస్తు సాక్షాత్కారిణి విభ్రమే .

కారణం నాన్యథా యుక్త్యా సత్యం సత్యం మయోదితం .. 2.48..

 

సాక్షాత్కారిభ్రమే సాక్షాత్సాక్షాత్కారిణి నాశయేత్ .

స హి నాస్తీతి సంసారే భ్రమో నైవ నివర్తతే ..  2.49.. (సో)

 

మిథ్యాజ్ఞాననివృత్తిస్తు విశేషదర్శనాద్భవేత్ .

అన్యథా న నివృత్తిః స్యాద్దృశ్యతే రజతభ్రమః ..  2.50.. (స్యాదృశ్యే)

 

యావన్నోత్పద్యతే జ్ఞానం సాక్షాత్కారే నిరంజనే .

తావత్సర్వాణి భూతాని దృశ్యంతే వివిధాని చ .. 2.51..

 

యదా కర్మార్జితం దేహం నిర్వాణే సాధనం భవేత్ .

తదా శరీరవహనం సఫలం స్యాన్న చాన్యథా .. 2.52..

 

యాదృశీ వాసనా మూలా వర్తతే జీవసంగినీ . (వర్త్తతే)

తాదృశం వహతే జంతుః కృత్యాకృత్యవిధౌ భ్రమం .. 2.53..

 

సంసారసాగరం తర్తుం యదీచ్ఛేద్యోగసాధకః .

కృత్వా వర్ణాశ్రమం కర్మ ఫలవర్జం తదాచరేత్ .. 2.54..

 

విషయాసక్తపురుషా విషయేషు సుఖేప్సవః .

వాచాభిరుద్ధనిర్వాణా వర్తంతే పాపకర్మణి .. 2.55..

 

ఆత్మానమాత్మనా పశ్యన్న కించిదిహ పశ్యతి .

తదా కర్మపరిత్యాగే న దోషోఽస్తి మతం మమ .. 2.56..

 

కామాదయో విలీయంతే జ్ఞానాదేవ న చాన్యథా .

అభావే సర్వతత్త్వానాం స్వయం తత్త్వం ప్రకాశతే .. 2.57..

 

ఇతి శ్రీశివసంహితాయాం హరగౌరీసంవాదే యోగశాస్త్రే

   యోగప్రకథనే తత్త్వజ్ఞానోపదేశో నామ ద్వితీయః పటలః సమాప్తః . 2.

తృతీయపటలః

 

అథ యోగానుష్ఠానపద్ధతిర్యోగాభ్యాసవర్ణనం .

హృద్యస్తి పంకజం దివ్యం దివ్యలింగేన భూషితం . (హృదయస్తి)

కాదిఠాంతాక్షరోపేతం ద్వాదశార్ణవిభూషితం .. 3.1..

 

ప్రాణో వసతి తత్రైవ వాసనాభిరలంకృతః .

అనాదికర్మసంశ్లిష్టః ప్రాప్యాహంకారసంయుతః .. 3.2..

 

ప్రాణస్య వృత్తిభేదేన నామాని వివిధాని చ .

వర్తంతే తాని సర్వాణి కథితుం నైవ శక్యతే .. 3.3..

 

ప్రాణోఽపానః సమానశ్చోదానో వ్యానశ్చ పంచమః .

నాగః కూర్మశ్చ కృకలో దేవదత్తో ధనంజయః .. 3.4.. (కృకరో)

 

దశ నామాని ముఖ్యాని మయోక్తానీహ శాస్త్రకే .

కుర్వంతి తేఽత్ర కార్యాణి ప్రేరితాని స్వకర్మభిః .. 3.5..

 

అత్రాపి వాయవః పంచ ముఖ్యాః స్యుర్దశతః పునః . (స్యుర్దర్శితాః)

తత్రాపి శ్రేష్ఠకర్తారౌ ప్రాణాపానౌ మయోదితౌ .. 3.6.. (శ్రేష్ఠకర్త్తారౌ)

 

హృది ప్రాణో గుదేఽపానః సమానో నాభిమండలే .

ఉదానః కంఠదేశస్థో వ్యానః సర్వశరీరగః .. 3.7..

 

నాగాదివాయవః పంచ తే కుర్వంతి చ విగ్రహే .

ఉద్గారోన్మీలనం క్షుతృడ్జృంభా హిక్కా చ పంచమః .. 3.8..

 

అనేన విధినా యో వై బ్రహ్మాండం వేత్తి విగ్రహం .

సర్వపాపవినిర్ముక్తః స యాతి పరమాం గతిం .. 3.9..

 

అధునా కథయిష్యామి క్షిప్రం యోగస్య సిద్ధయే .

యజ్జ్ఞాత్వా నావసీదంతి యోగినో యోగసాధనే .. 3.10..

 

భవేద్వీర్యవతీ విద్యా గురువక్త్రసముద్భవా .

అన్యథా ఫలహీనా స్యాన్నిర్వీర్యాప్యతిదుఃఖదా .. 3.11..

 

గురుం సంతోష్య యత్నేన యే వై విద్యాముపాసతే .

అవలంబేన విద్యాయాస్తస్యాః ఫలమవాప్నుయాత్ .. 3.12.. (ఫలమవాప్నుయుః)

 

గురుః పితా గురుర్మాతా గురుర్దేవో న సంశయః .

కర్మణా మనసా వాచా తస్మాత్సర్వైః ప్రసేవ్యతే .. 3.13..

 

గురుప్రసాదతః సర్వం లభ్యతే శుభమాత్మనః .

తస్మాత్సేవ్యో గురుర్నిత్యమన్యథా న శుభం భవేత్ .. 3.14..

 

ప్రదక్షిణాత్రయం కృత్వా స్పృష్ట్వా సవ్యేన పాణినా .

అష్టాంగేన నమస్కుర్యాద్గురుపాదసరోరుహం .. 3.15..

 

శ్రద్ధయాత్మవతాం పుంసాం సిద్ధిర్భవతి నిశ్చితా . (నాన్యథా)

అన్యేషాంచ న సిద్ధిః స్యాత్తస్మాద్యత్నేన సాధయేత్ .. 3.16..

 

న భవేత్సంగయుక్తానాం తథాఽవిశ్వాసినామపి .

గురుపూజావిహీనానాం తథా చ బహుసంగినాం .. 3.17..

 

మిథ్యావాదరతానాం చ తథా నిష్ఠురభాషిణాం .

గురుసంతోషహీనానాం న సిద్ధిః స్యాత్కదాచన .. 3.18..

 

ఫలిష్యతీతి విశ్వాసః సిద్ధేః ప్రథమలక్షణం .

ద్వితీయం శ్రద్ధయా యుక్తం తృతీయం గురుపూజనం .. 3.19..

 

చతుర్థం సమతాభావం పంచమేంద్రియనిగ్రహం .

షష్ఠం చ ప్రమితాహారం సప్తమం నైవ విద్యతే .. 3.20..

 

యోగోపదేశం సంప్రాప్య లబ్ధ్వా యోగవిదం గురుం .

గురూపదిష్టవిధినా ధియా నిశ్చిత్య సాధయేత్ .. 3.21..

 

సుశోభనే మఠే యోగీ పద్మాసనసమన్వితః .

ఆసనోపరి సంవిశ్య పవనాభ్యాసమాచరేత్ .. 3.22..

 

సమకాయః ప్రాంజలిశ్చ ప్రణమ్య చ గురూన్ సుధీః .

దక్షే వామే చ విఘ్నేశం క్షేత్రపాలాంబికాం పునః .. 3.23..

 

తతశ్చ దక్షాంగుష్ఠేన నిరుద్ధ్య పింగలాం సుధీః .

ఇడయా పూరయేద్వాయుం యథాశక్త్యా తు కుంభయేత్ .. 3.24..

 

తతస్త్యక్త్వా పింగలయాశనైరేవ న వేగతః .

పునః పింగలయాపూర్య యథాశక్త్యా తు కుంభయేత్ .. 3.25.. (యథాశక్తి)

 

ఇడయా రేచయేద్వాయుం న వేగేన శనైః శనైః .

ఇదం యోగవిధానేన కుర్యాద్వింశతికుంభకాన్ .

సర్వద్వంద్వవినిర్ముక్తః ప్రత్యహం విగతాలసః .. 3.26..

 

ప్రాతఃకాలే చ మధ్యాహ్నే సూర్యాస్తే చార్ద్ధరాత్రకే .

కుర్యాదేవం చతుర్వారం కాలేష్వేతేషు కుంభకాన్ .. 3.27..

 

ఇత్థం మాసత్రయం కుర్యాదనాలస్యో దినే దినే . (మాసద్వయం)

తతో నాడీవిశుద్ధిః స్యాదవిలంబేన నిశ్చితం .. 3.28..

 

యదా తు నాడీశుద్ధిః స్యాద్యోగినస్తత్త్వదర్శినః .

తదా విధ్వస్తదోషశ్చ భవేదారంభసంభవః .. 3.29..

 

చిహ్నాని యోగినో దేహే దృశ్యంతే నాడిశుద్ధితః .

కథ్యంతే తు సమస్తాన్యంగాని సంక్షేపతో మయా .. 3.30..

 

సమకాయః సుగంధిశ్చ సుకాంతిః స్వరసాధకః .. 3.31..

 

ఆరంభఘటకశ్చైవ యథా పరిచయస్తదా .

నిష్పత్తిః సర్వయోగేషు యోగావస్థా భవంతి తాః .. 3.32..

 

ఆరంభః కథితోఽస్మాభిరధునా వాయుసిద్ధయే .

అపరః కథ్యతే పశ్చాత్ సర్వదుఃఖౌఘనాశనః .. 3.33..

 

ప్రౌఢవహ్నిః సుభోగీ చ సుఖీసర్వాంగసుందరః .

సంపూర్ణహృదయో యోగీ సర్వోత్సాహబలాన్వితః .

జాయతే యోగినోఽవశ్యమేతత్సర్వం కలేవరే .. 3.34.. (యోగినోఽవశ్యమేతే సర్వకలేవరే)

 

అథ వర్జ్యం ప్రవక్ష్యామి యోగవిఘ్నకరం పరం .

యేన సంసారదుఃఖాబ్ధిం తీర్త్వా యాస్యంతి యోగిన .. 3.35..

 

ఆమ్లం రూక్షం తథా తీక్ష్ణం లవణం సార్షపం కటుం . (కక్షం)

బహులం భ్రమణం ప్రాతః స్నానం తైలవిదాహకం .. 3.36..

 

స్తేయం హింసాం జనద్వేషంచాహంకారమనార్జవం .

ఉపవాసమసత్యంచ మోహంచ ప్రాణిపీడనం .. 3.37.. (మోక్షంచ)

 

స్త్రీసంగమగ్నిసేవాం చ బహ్వాలాపం ప్రియాప్రియం .

అతీవ భోజనం యోగీ త్యజేదేతాని నిశ్చితం .. 3.38..

 

ఉపాయం చ ప్రవక్ష్యామి క్షిప్రం యోగస్య సిద్ధయే .

గోపనీయం సాధకానాం యేన సిద్ధిర్భవేత్ఖలు .. 3.39..

 

ఘృతం క్షీరం చ మిష్టాన్నం తాంబూలం చూర్ణవర్జితం .

కర్పూరం నిష్ఠురం మిష్టం సుమఠం సూక్ష్మరంధ్రకం .. 3.40.. (నిస్తుషం) (సూక్ష్మవస్త్రకం)

 

సిద్ధాంతశ్రవణం నిత్యం వైరాగ్యగృహసేవనం .

నామసంకీర్తనం విష్ణోః సునాదశ్రవణం పరం .. 3.41.. (సుసాదశ్రవణే)

 

ధృతిః క్షమా తపః శౌచం హ్రీర్మతిర్గురుసేవనం .

సదైతాని పరం యోగీ నియమాని సమాచరేత్ .. 3.42.. (సదైతాంశ్చ) (నియమాంశ్చ)

 

అనిలేఽర్కప్రవేశే చ భోక్తవ్యం యోగిభిః సదా .

వాయౌ ప్రవిష్టే శశిని శయనం సాధకోత్తమైః .. 3.43..

 

సద్యో భుక్తేఽపి క్షుధితే నాభ్యాసః క్రియతే బుధైః .

అభ్యాసకాలే ప్రథమం కుర్యాత్క్షీరాజ్యభోజనం .. 3.44..

 

తతోఽభ్యాసే స్థిరీభూతే న తాదృఙ్నియమగ్రహః .

అభ్యాసినా విభోక్తవ్యం స్తోకం స్తోకమనేకధా .. 3.45..

 

పూర్వోక్తకాలే కుర్యాత్తు కుంభకాన్ప్రతివాసరే .

తతో యథేష్టా శక్తిః స్యాద్యోగినో వాయుధారణే .. 3.46..

 

యథేష్టం ధారణాద్వాయోః కుంభకః సిధ్యతి ధ్రువం .

కేవలే కుంభకే సిద్ధే కిం న స్యాదిహ యోగినః .. 3.47..

 

స్వేదః సంజాయతే దేహే యోగినః ప్రథమోద్యమే .. 3.48..

 

యదా సంజాయతే స్వేదో మర్దనం కారయేత్సుధీః .

అన్యథా విగ్రహే ధాతుర్నష్టో భవతి యోగినః .. 3.49..

 

ద్వితీయే హి భవేత్కంపో దార్దురీ మధ్యమే మతః . (మతా)

తతోఽధికతరాభ్యాసాద్గగనేచరసాధకః .. 3.50..

 

యోగీ పద్మాసనస్థోఽపి భువముత్సృజ్య వర్తతే .

వాయుసిద్ధిస్తదా జ్ఞేయా సంసారధ్వాంతనాశినీ .. 3.51..

 

తావత్కాలం ప్రకుర్వీత యోగోక్తనియమగ్రహం .

అల్పనిద్రా పురీషం చ స్తోకం మూత్రం చ జాయతే .. 3.52..

 

అరోగిత్వమదీనత్వం యోగినస్తత్త్వదర్శినః .

స్వేదో లాలా కృమిశ్చైవ సర్వథైవ న జాయతే .. 3.53..

 

కఫపిత్తానిలాశ్చైవ సాధకస్య కలేవరే .

తస్మిన్కాలే సాధకస్య భోజ్యేష్వనియమగ్రహః .. 3.54..

 

అత్యల్పం బహుధా భుక్త్వా యోగీ న వ్యథతే హి సః .

అథాభ్యాసవశాద్యోగీ భూచరీం సిద్ధిమాప్నుయాత్ .

యథా దర్దురజంతూనాం గతిః స్యాత్పాణితాడనాత్ .. 3.55..

 

సంత్యత్ర బహవో విఘ్నా దారుణా దుర్నివారణాః .

తథాపి సాధయేద్యోగీ ప్రాణైః కంఠగతైరపి .. 3.56..

 

తతో రహస్యుపావిష్టః సాధకః సంయతేంద్రియః .

ప్రణవం ప్రజపేద్దీర్ఘం విఘ్నానాం నాశహేతవే .. 3.57..

 

పూర్వార్జితాని కర్మాణి ప్రాణాయామేన నిశ్చితం .

నాశయేత్సాధకో ధీమానిహలోకోద్భవాని చ .. 3.58..

 

పూర్వాజితాని పాపాని పుణ్యాని వివిధాని చ .

నాశయేత్షోడశప్రాణాయామేన యోగి పుంగవః .. 3.59..

 

పాపతూలచయానాహో ప్రలయేత్ప్రలయాగ్నినా . (ప్రదహేత్ప్రలయాగ్నినా)

తతః పాపవినిర్ముక్తః పశ్చాత్పుణ్యాని నాశయేత్ .. 3.60..

 

ప్రాణాయామేన యోగీంద్రో లబ్ధ్వైశ్వర్యాష్టకాని వై .

పాపపుణ్యోదధిం తీర్త్వా త్రైలోక్యచరతామియాత్ .. 3.61..

 

తతోఽభ్యాసక్రమేణైవ ఘటికాత్రితయం భవేత్ .

యేన స్యాత్సకలాసిద్ధిర్యోగినః స్వేప్సితా ధ్రువం .. 3.62..

 

వాక్సిధిః కామచారిత్వం దూరదృష్టిస్తథైవ చ .

దూరశ్రుతిః సూక్ష్మదృష్టిః పరకాయప్రవేశనం .. 3.63..

 

విణ్మూత్రలేపనే స్వర్ణమదృశ్యకరణం తథా .

భవంత్యేతాని సర్వాణి ఖేచరత్వం చ యోగినాం .. 3.64..

 

యదా భవేద్ధటావస్థా పవనాభ్యాసనే పరా .

తదా సంసారచక్రేఽస్మిన్నాస్తి యన్న సాధయేత్ .. 3.65.. (సధారయేత్)

 

ప్రాణాపాననాదబిందు జీవాత్మపరమాత్మనః .

(ప్రాణాపాననాదబిందూ జీవాత్మపరమాత్మనోః)

మిలిత్వా ఘటతే యస్మాత్తస్మాద్వై ఘట ఉచ్యతే .. 3.66..

 

యామమాత్రం యదా ధర్తుం సమర్థః స్యాత్తదాద్భుతః .

ప్రత్యాహారస్తదైవ స్యాన్నాంతరా భవతి ధ్రువం .. 3.67..

 

యం యం జానాతి యోగీంద్రస్తం తమాత్మేతి భావయేత్ .

యైరింద్రియైర్యద్విధానస్తదింద్రియజయో భవేత్ .. 3.68..

 

యామమాత్రం యదా పూర్ణం భవేదభ్యాసయోగతః .

ఏకవారం ప్రకుర్వీత తదా యోగీ చ కుంభకం .. 3.69.. (ప్రకుర్తీత)

 

దండాష్టకం యదా వాయుర్నిశ్చలో యోగినో భవేత్ .

స్వసామర్థ్యాత్తదాంగుష్ఠే తిష్ఠేద్వాతులవత్సుధీః .. 3.70..

 

తతః పరిచయావస్థా యోగినోఽభ్యాసతో భవేత్ .

యదా వాయుశ్చంద్రసూర్యం త్యక్త్వా తిష్ఠతి నిశ్చలం .

వాయుః పరిచితో వాయుః సుషుమ్ణా వ్యోమ్ని సంచరేత్ .. 3.71.. (సుషుమ్నా)

 

క్రియాశక్తిం గృహీత్వైవ చక్రాన్భిత్త్వా సునిశ్చితం .. 3.72..

 

యదా పరిచయావస్థా భవేదభ్యాసయోగతః .

త్రికూటం కర్మణాం యోగీ తదా పశ్యతి నిశ్చితం .. 3.73..

 

తతశ్చ కర్మకూటాని ప్రణవేన వినాశయేత్ .

స యోగీ కర్మభోగాయ కాయవ్యూహం సమాచరేత్ .. 3.74..

 

అస్మిన్కాలే మహాయోగీ పంచధా ధారణం చరేత్ .

యేన భూరాదిసిద్ధిః స్యాత్తతో భూతభయాపహా .. 3.75..

 

ఆధారే ఘటికాః పంచ లింగస్థానే తథైవ చ .

తదూర్ధ్వం ఘటికాః పంచ నాభిహృన్మధ్యకే తథా .. 3.76..

 

భ్రూమధ్యోర్ధ్వం తథా పంచ ఘటికా ధారయేత్సుధీః .

తథా భూరాదినా నష్టో యోగీంద్రో న భవేత్ఖలు .. 3.77..

 

మేధావీ సర్వభూతానాం ధారణాం యః సమభ్యసేత్ .

శతబ్రహ్మమృతేనాపి మృత్యుస్తస్య న విద్యతే .. 3.78..

 

తతోఽభ్యాసక్రమేణైవ నిష్పత్తిర్యోగినో భవేత్ .

అనాదికర్మబీజాని యేన తీర్త్వాఽమృతం పిబేత్ .. 3.79..

 

యదా నిష్పత్తిర్భవతి సమాధేః స్వేనకర్మణా .

జీవన్ముక్తస్య శాంతస్య భవేద్ధీరస్య యోగినః .. 3.80..

 

యదా నిష్పత్తిసంపన్నః సమాధిః స్వేచ్ఛయా భవేత్ .. 3.81..

 

గృహీత్వా చేతనాం వాయుః క్రియాశక్తిం చ వేగవాన్ .

సర్వాన్చక్రాన్విజిత్వా చ జ్ఞానశక్తౌ విలీయతే .. 3.82.. (సర్వాంశ్చక్రాన్విజిత్వా)

 

ఇదానీం క్లేశహాన్యర్థం వక్తవ్యం వాయుసాధనం .

యేన సంసారచక్రేఽస్మిన్ రోగహానిర్భవేద్ధ్రువం .. 3.83.. (సంసారచక్రేస్మిన్)

 

రసనాం తాలుమూలే యః స్థాపయిత్వా విచక్షణః .

పిబేత్ప్రాణానిలం తస్య రోగాణాం సంక్షయో భవేత్ .. 3.84..

 

కాకచంచ్వా పిబేద్వాయుం శీతలం యో విచక్షణః .

ప్రాణాపానవిధానజ్ఞః స భవేన్ముక్తిభాజనః .. 3.85..

 

సరసం యః పిబేద్వాయుం ప్రత్యహం విధినా సుధీః .

నశ్యంతి యోగినస్తస్య శ్రమదాహజరామయాః .. 3.86..

 

రసనామూర్ధ్వగాం కృత్వా యశ్చంద్రే సలిలం పిబేత్ .

మాసమాత్రేణ యోగీంద్రో మృత్యుంజయతి నిశ్చితం .. 3.87..

 

రాజదంతబిలం గాఢం సంపీడ్య విధినా పిబేత్ .

ధ్యాత్వా కుండలినీం దేవీం షణ్మాసేన కవిర్భవేత్ .. 3.88..

 

కాకచంచ్వా పిబేద్వాయుం సంధ్యయోరుభయోరపి .

కుండలిన్యా ముఖే ధ్యాత్వా క్షయరోగస్య శాంతయే .. 3.89..

 

అహర్నిశం పిబేద్యోగీ కాకచంచ్వా విచక్షణః .

పిబేత్ప్రాణానిలం తస్య రోగాణాం సంక్షయో భవేత్ . (రోగానాం)

దూరశ్రుతిర్దూరదృష్టిస్తథా స్యాద్దర్శనం ఖలు .. 3.90..

 

దంతైర్దంతాన్సమాపీడ్య పిబేద్వాయుం శనైః శనైః . (దంతేదంతాన్సమాపీడ్య)

ఊర్ధ్వజిహ్వః సుమేధావీ మృత్యుంజయతి సోఽచిరాత్ .. 3.91.. (మృత్యుం జయతి సోచిరాత్)

 

షణ్మాసమాత్రమభ్యాసం యః కరోతి దినే దినే .

సర్వపాపవినిర్ముక్తో రోగాన్నాశయతే హి సః .. 3.92..

 

సంవత్సరకృతాభ్యాసాన్మృత్యుంజయతి జయతి నిశ్చితం .

(సంవత్సరకృతాభ్యాసాద్భైరవో భవతి ధ్రువం .)

తస్మాదతిప్రయత్నేన సాధయేద్యోగసాధకః .. 3.93..

 

వర్షత్రయకృతాభ్యాసాద్భైరవో భవతి ధ్రువం .

అణిమాదిగుణాన్లబ్ధ్వా జితభూతగణః స్వయం .. 3.94..

 

రసనామూర్ధ్వగాం కృత్వా క్షణార్ధం యది తిష్ఠతి . (రసనామూర్ధ్ద్వగాం)

క్షణేన ముచ్యతే యోగీ వ్యాధిమృత్యుజరాదిభిః .. 3.95..

 

రసనాం ప్రాణసంయుక్తాం పీడ్యమానాం విచింతయేత్ .

న తస్య జాయతే మృత్యుః సత్యం సత్యం మయోదితం .. 3.96..

 

ఏవమభ్యాసయోగేన కామదేవో ద్వితీయకః .

న క్షుధా న తృషా నిద్రా నైవ మూర్చ్ఛా ప్రజాయతే .. 3.97..

 

అనేనైవ విధానేన యోగీంద్రోఽవనిమండలే .

భవేత్స్వచ్ఛందచారీ చ సర్వాపత్పరివర్జితః .. 3.98..

 

న తస్య పునరావృత్తిర్మోదతే ససురైరపి .

పుణ్యపాపైర్న లిప్యేత ఏతదాచరేణన సః .. 3.99.. (ఏతదాక్షరణేన)

 

చతురశీత్యాసనాని సంతి నానావిధాని చ .

తేభ్యశ్చతుష్కమాదాయ మయోక్తాని బ్రవీమ్యహం .

సిద్ధాసనం తతః పద్మాసనంచోగ్రం చ స్వస్తికం .. 3.100..

 

        సిద్ధాసనకథనం .

యోనిం సంపీడ్య యత్నేన పాదమూలేన సాధకః .

మేఢ్రోపరి పాదమూలం విన్యసేద్యోగవిత్సదా .. 3.101..

 

ఊర్ధ్వం నిరీక్ష్య భ్రూమధ్యం నిశ్చలః సంయతేంద్రియః .

విశేషోఽవక్రకాయశ్చ రహస్యుద్వేగవర్జితః .. 3.102..

 

ఏతత్సిద్ధాసనం జ్ఞేయం సిద్ధానాం సిద్ధిదాయకం .

యేనాభ్యాసవశాచ్ఛీఘ్రం యోగనిష్పత్తిమాప్నుయాత్ .. 3.103..

 

సిద్ధాసనం సదాసేవ్యం పవనాభ్యాసినా పరం .

యేన సంసారముత్సృజ్య లభతే పరమాం గతిం .. 3.104..

 

నాతః పరతరం గుహ్యమాసనం విద్యతే భువి .

యేనానుధ్యానమాత్రేణ యోగీ పాపాద్విముచ్యతే .. 3.105..

 

        పద్మాసనకథనం .

ఉత్తానౌ చరణౌ కృత్వా ఊరుసంస్థౌ ప్రయత్నతః .

ఊరుమధ్యే తథోత్తానౌ పాణీ కృత్వా తు తాదృశౌ .. 3.106..

 

నాసాగ్రే విన్యసేద్దృష్టిం దంతమూలంచ జిహ్వయా .

ఉత్తోల్య చిబుకం వక్ష ఉత్థాప్య పవనం శనైః .. 3.107..

 

యథాశక్త్యా సమాకృష్య పూరయేదుదరం శనైః .

యథా శక్త్యైవ పశ్చాత్తు రేచయేదవిరోధతః .. 3.108..

 

ఇదం పద్మాసనం ప్రోక్తం సర్వవ్యాధివినాశనం .

దుర్లభం యేన కేనాపి ధీమతా లభ్యతే పరం .. 3.109..

 

అనుష్ఠానే కృతే ప్రాణః సమశ్చలతి తత్క్షణాత్ .

భవేదభ్యాసనే సమ్యక్సాధకస్య న సంశయః .. 3.110..

 

పద్మాసనే స్థితో యోగీ ప్రాణాపానవిధానతః .

పూరయేత్స విముక్తః స్యాత్సత్యం సత్యం వదామ్యహం .. 3.111..

 

        ఉగ్రాసనకథనం .

ప్రసార్య చరణద్వంద్వం పరస్పరమసంయుతం .

స్వపాణిభ్యాం దృఢం ధృత్వా జానూపరి శిరోన్యసేత్ .. 3.112..

 

ఆసనోగ్రమిదం ప్రోక్తం భవేదనిలదీపనం .

దేహావసానహరణం పశ్చిమోత్తానసంజ్ఞకం .. 3.113..

 

య ఏతదాసనం శ్రేష్ఠం ప్రత్యహం సాధయేత్సుధీః .

వాయుః పశ్చిమమార్గేణ తస్య సంచరతి ధ్రువం .. 3.114..

 

ఏతదభ్యాసశీలానాం సర్వసిద్ధిః ప్రజాయతే .

తస్మాద్యోగీ ప్రయత్నేన సాధయేత్సిద్ధమాత్మనః .. 3.115..

 

గోపనీయం ప్రయత్నేన న దేయం యస్య కస్యచిత్ .

యేన శీఘ్రం మరుత్సిద్ధిర్భవేద్దుఃఖౌఘనాశినీ .. 3.116..

 

        స్వస్తికాసనకథనం .

జానూర్వోరంతరే సమ్యగ్ధృత్వా పాదతలే ఉభే .

సమకాయః సుఖాసీనః స్వస్తికం తత్ప్రచక్షతే .. 3.117..

 

అనేన విధినా యోగీ మారుతం సాధయేత్సుధీః .

దేహే న క్రమతే వ్యాధిస్తస్య వాయుశ్చ సిద్ధ్యతి .. 3.118..

 

సుఖాసనమిదం ప్రోక్తం సర్వదుఃఖప్రణాశనం .

స్వస్తికం యోగిభిర్గోప్యం స్వస్తీకరణముత్తమం .. 3.119..

 

ఇతి శ్రీశివసంహితాయాం హరగౌరీసంవాదే యోగశాస్త్రే

        యోగాభ్యాసతత్త్వకథనం నామ తృతీయపటలః సమాప్తః . 3.

చతుర్థపటలః

 

        అథ ముద్రాకథనం .

ఆదౌ పూరక యోగేన స్వాధారే పూరయేన్మనః .

గుదమేఢ్రాంతరే యోనిస్తామాకుంచ్య ప్రవర్తతే .. 4.1..

 

        యోనిముద్రాకథనం .

బ్రహ్మయోనిగతం ధ్యాత్వా కామం కందుకసన్నిభం .

సూర్యకోటిప్రతీకాశం చంద్రకోటిసుశీతలం .. 4.2..

 

తస్యోర్ధ్వం తు శిఖాసూక్ష్మా చిద్రూపా పరమాకలా .

తయా సహితమాత్మానమేకీభూతం విచింతయేత్ .. 4.3..

 

గచ్ఛతి బ్రహ్మమార్గేణ లింగత్రయక్రమేణ వై .

సూర్యకోటిప్రతీకాశం చంద్రకోటిసుశీతలం .. 4.4..

 

అమృతం తద్ధి స్వర్గస్థం పరమానందలక్షణం .

శ్వేతరక్తం తేజసాఢ్యం సుధాధారాప్రవర్షిణం .

పీత్వా కులామృతం దివ్యం పునరేవ విశేత్కులం .. 4.5..

 

పునరేవ కులం గచ్ఛేన్మాత్రాయోగేన నాన్యథా .

సా చ ప్రాణసమాఖ్యాతా హ్యస్మింస్తంత్రే మయోదితా .. 4.6..

 

పునః ప్రలీయతే తస్యాం కాలాగ్న్యాదిశివాత్మకం .

యోనిముద్రా పరా హ్యేషా బంధస్తస్యాః ప్రకీర్తితః .. 4.7..

 

తస్యాస్తు బంధామత్రేణ తన్నాస్తి యన్న సాధయేత్ .. 4.8..

 

ఛిన్నరూపాస్తు యే మంత్రాః కీలితాః స్తంభితాశ్చ యే .

దగ్ధామంత్రాః శిరోహీనా మలినాస్తు తిరస్కృతాః .. 4.9..

 

మందా బాలాస్తథా వృద్ధాః ప్రౌఢా యౌవనగర్వితాః .

భేదినో భ్రమసంయుక్తాః సప్తాహం మూర్చ్ఛితాశ్చయే .. 4.10..

 

అరిపక్షే స్థితా యే చ నిర్వీర్యాః సత్త్వవర్జితాః .

తథా సత్త్వేన హీనాశ్చ ఖండితాః శతధాకృతాః .. 4.11..

 

విధినానేన చ సంయుక్తః ప్రభవంత్యచిరేణ తు . (విధానేన చ సంయుక్తాః)

సిద్ధిమోక్షప్రదాః సర్వే గురుణా వినియోజితాః .. 4.12..

 

యద్యుచ్చరతే యోగీ మంత్రరూపం శుభాశుభం .

తత్సిద్ధిం సమవాప్నోతి యోనిముద్రానిబంధనాత్ .. 4.13..

 

దీక్షయిత్వా విధానేన అభిషించ్య సహస్రధా .

తతో మంత్రాధికారార్థమేషా ముద్రా ప్రకీర్తితా .. 4.14..

 

బ్రహ్మహత్యాసహస్రాణి త్రైలోక్యమపి ఘాతయేత్ .

నాసౌ లిప్యతి పాపేన యోనిముద్రానిబంధనాత్ .. 4.15..

 

గురుహా చ సురాపీ చ స్తేయీ చ గురుతల్పగః .

ఏతైః పాపైర్న బధ్యేత యోనిముద్రానిబంధనాత్ .. 4.16..

 

తస్మాదభ్యాసనం నిత్యం కర్తవ్యం మోక్షకాంక్షిభిః .

అభ్యాసాజ్జాయతే సిద్ధిరభ్యాసాన్మోక్షమాప్నుయాత్ .. 4.17..

 

సంవిదం లభతేఽభ్యాసాద్యోగోభ్యాసాత్ప్రవర్తతే .

ముద్రాణాం సిద్ధిరభ్యాసాదభ్యాసాద్వాయుసాధనం .. 4.18..

 

కాలవంచనమభ్యాసాత్తథా మృత్యుంజయో భవేత్ .

వాక్సిద్ధిః కామచారిత్వం భవేదభ్యాసయోగతః .. 4.19..

 

యోనిముద్రా పరం గోప్యా న దేయా యస్య కస్యచిత్ .

సర్వథా నైవ దాతవ్యా ప్రాణైః కంఠగతైరపి .. 4.20..

 

అధునా కథయిష్యామి యోగసిద్ధికరం పరం .

గోపనీయం సుసిద్ధానాం యోగం పరమదుర్లభం .. 4.21..

 

సుప్తా గురుప్రసాదేన యదా జాగర్తి కుండలీ .

తదా సర్వాణి పద్మాని భిద్యంతే గ్రంథయోపి చ .. 4.22..

 

తస్మాత్సర్వప్రయత్నేన ప్రబోధయితుమీశ్వరీం .

బ్రహ్మరంధ్రముఖే సుప్తాం ముద్రాభ్యాసం సమాచరేత్ .. 4.23..

 

మహాముద్రా మహాబంధో మహావేధశ్చ ఖేచరీ .

జాలంధరో మూలబంధో విపరీతకృతిస్తథా .. 4.24..

 

ఉడ్డానం చైవ వజ్రోణీ దశమే శక్తిచాలనం .

ఇదం హి ముద్రాదశకం ముద్రాణాముత్తమోత్తమం .. 4.25..

 

        మహాముద్రాకథనం .

మహాముద్రాం ప్రవక్ష్యామి తంత్రేఽస్మిన్మమవల్లభే .

యాం ప్రాప్య సిద్ధాః సిద్ధిం చ కపిలాద్యాః పురాగతాః .. 4.26..

 

అపసవ్యేన సంపీడ్య పాదమూలేన సాదరం .

గురూపదేశతో యోనిం గుదమేఢ్రాంతరాలగాం .. 4.27..

 

సవ్యం ప్రసారితం పాదం ధృత్వా పాణియుగేన వై . (ప్రసారిత పాద)

నవద్వారాణి సంయమ్య చిబుకం హృదయోపరి .. 4.28..

 

చిత్తం చిత్తపథే దత్త్వా ప్రభవేద్వాయుసాధనం .

మహాముద్రాభవేదేషా సర్వతంత్రేషు గోపితా .. 4.29..

 

వామాంగేన సమభ్యస్య దక్షాంగేనాభ్యసేత్ పునః .

ప్రాణాయామం సమం కృత్వా యోగీ నియతమానసః .. 4.30..

 

అనేన విధినా యోగీ మందభాగ్యోఽపి సిధ్యతి .

సర్వాసామేవ నాడీనాం చాలనం బిందుమారణం .. 4.31..

 

జీవనంతు కషాయస్య పాతకానాం వినాశనం .

కుండాలీతాపనం వాయోర్బ్రహ్మరంధ్రప్రవేశనం .. 4.32..

 

సర్వరోగోపశమనం జఠరాగ్నివివర్ధనం .

వపుషా కాంతిమమలాం జరామృత్యువినాశనం .. 4.33..

 

వాంఛితార్థఫలం సౌఖ్యమింద్రియాణాంచ మారణం .

ఏతదుక్తాని సర్వాణి యోగారూఢస్య యోగినః .

భవేదభ్యాసతోఽవశ్యం నాత్ర కార్యా విచారణా .. 4.34..

 

గోపనీయా ప్రయత్నేన ముద్రేయం సురపూజితే .

యాంతు ప్రాప్య భవాంభోధేః పారం గచ్ఛంతి యోగినః .. 4.35..

 

ముద్రా కామదుఘా హ్యేషా సాధకానాం మయోదితా .

గుప్తాచారేణ కర్తవ్యా న దేయా యస్య కస్యచిత్ .. 4.36..

 

        మహాబంధకథనం .

తతః ప్రసారితః పాదో విన్యస్య తమురూపరి .. 4.37..

 

గుదయోనిం సమాకుంచ్య కృత్వా చాపానమూర్ధ్వగం .

యోజయిత్వా సమానేన కృత్వా ప్రాణమధోముఖం .. 4.38..

 

బంధయేదూర్ధ్వగత్యర్థం ప్రాణాపానేన యః సుధీః .

కథితోఽయం మహాబంధః సిద్ధిమార్గప్రదాయకః .. 4.39..

 

నాడీజాలాద్రసవ్యూహో మూర్ధానం యాతి యోగినః .

ఉభాభ్యాం సాధయేత్పద్భ్యామేకైకం సుప్రయత్నతః .. 4.40..

 

భవేదభ్యాసతో వాయుః సుషుమ్ణామధ్యసంగతః .

అనేన వపుషః పుష్టిర్దృఢబంధోఽస్థిపంజరే .. 4.41..

 

సంపూర్ణహృదయో యోగీ భవత్న్యేతాని యోగినః .

బంధేనానేన యోగీంద్రః సాధయేత్సర్వమీప్సితం .. 4.42..

 

        మహావేధకథనం .

అపానప్రాణయోరైక్యం కృత్వా త్రిభువనేశ్వరి .

మహావేధస్థితో యోగీ కుక్షిమాపూర్య వాయునా .

స్ఫిచౌ సంతాడయేద్ధీమాన్వేధోఽయం కీర్తితో మయా .. 4.43..

 

వేధేనానేన సంవిధ్య వాయునా యోగిపుంగవః .

గ్రంథిం సుషుమ్ణామార్గేణ బ్రహ్మగ్రంథిం భినత్త్యసౌ .. 4.44..

 

యః కరోతి సదాభ్యాసం మహావేధం సుగోపితం .

వాయుసిద్ధిర్భవేత్తస్య జరామరణనాశినీ .. 4.45..

 

చక్రమధే స్థితా దేవాః కంపంతి వాయుతాడనాత్ .

కుండల్యపి మహామాయా కైలాసే సా విలీయతే .. 4.46..

 

మహాముద్రామహాబంధౌ నిష్ఫలౌ వేధవర్జితౌ . (నిష్ఫలో)

తస్మాద్యోగీ ప్రయత్నేన కరోతి త్రితయం క్రమాత్ .. 4.47..

 

ఏతత్త్రయం ప్రయత్నేన చతుర్వారం కరోతి యః .

షణ్మాసాభ్యంతరం మృత్యుంజయత్యేవ న సంశయః .. 4.48..

 

ఏతత్త్రయస్య మాహాత్మ్యం సిద్ధో జానాతి నేతరః .

యజ్జ్ఞాత్వా సాధకాః సర్వే సిద్ధిం సమ్యగ్లభంతి వై .. 4.49..

 

గోపనీయా ప్రయత్నేన సాధకైః సిద్ధిమీప్సుభిః .

అన్యథా చ న సిద్ధిః స్యాన్ముద్రాణామేష నిశ్చయః .. 4.50..

 

        ఖేచరీముద్రాకథనం .

భ్రువోరంతర్గతాం దృష్టిం విధాయ సుదృఢాం సుధీః .. 4.51.. (సుదృఢా)

 

ఉపవిశ్యాసనే వజ్రే నానోపద్రవవర్జితః .

లంబికోర్ధ్వం స్థితే గర్తే రసనాం విపరీతగాం .. 4.52..

 

సంయోజయేత్ప్రయత్నేన సుధాకూపే విచక్షణః .

ముద్రైషా ఖేచరీ ప్రోక్తా భక్తానామనురోధతః .. 4.53..

 

సిద్ధీనాం జననీ హ్యేషా మమ ప్రాణాధికప్రియా .

నిరంతరకృతాభ్యాసాత్పీయూషం ప్రత్యహం పిబేత్ .

తేన విగ్రహసిద్ధిః స్యాన్మృత్యుమాతంగకేసరీ .. 4.54..

 

అపవిత్రః పవిత్రో వా సర్వావస్థాం గతోఽపి వా .

ఖేచరీ యస్య శుద్ధా తు స శుద్ధో నాత్ర సంశయః .. 4.55..

 

క్షణార్ధం కురుతే యస్తు తీర్త్వా పాపమహార్ణవం .

దివ్యభోగాన్ప్రభుక్త్వా చ సత్కులే స ప్రజాయతే .. 4.56..

 

ముద్రైషా ఖేచరీ యస్తు స్వస్థచిత్తో హ్యతంద్రితః .

శతబ్రహ్మగతేనాపి క్షణార్ధం మన్యతే హి సః .. 4.57..

 

గురూపదేశతో ముద్రాం యో వేత్తి ఖేచరీమిమాం .

నానాపాపరతో ధీమాన్ స యాతి పరమాం గతిం .. 4.58..

 

సా ప్రాణసదృశీ ముద్రా యస్మిన్కస్మిన్న దీయతే . (యస్మై కస్మై న)

ప్రచ్ఛాద్యతే ప్రయత్నేన ముద్రేయం సురపూజితే .. 4.59..

 

        జాలంధరబంధకథనం .

బద్ధాగలశిరాజాలం హృదయే చిబుకం న్యసేత్ .

బంధోజాలంధరః ప్రోక్తో దేవానామపి దుర్లభః .. 4.60..

 

నాభిస్థవహ్నిర్జంతూనాం సహస్రకమలచ్యుతం .

పిబేత్పీయూషవిస్తారం తదర్థం బంధయేదిమం .. 4.61..

 

బంధేనానేన పీయూషం స్వయం పిబతి బుద్ధిమాన్ .

అమరత్వంచ సంప్రాప్య మోదతే భువనత్రయే .. 4.62..

 

జాలంధరో బంధ ఏష సిద్ధానాం సిద్ధిదాయకః .

అభ్యాసః క్రియతే నిత్యం యోగినా సిద్ధిమిచ్ఛతా .. 4.63..

 

        మూలబంధకథనం .

పాదమూలేన సంపీడ్య గుదమార్గేషు యంత్రితం .. 4.64..

 

బలాదపానమాకృష్య క్రమాదూర్ధ్వం సుచారయేత్ .

కల్పితోఽయం మూలబంధో జరామరణనాశనః .. 4.65..

 

అపానప్రాణయోరైక్యం ప్రకరోత్యధికల్పితం .

బంధేనానేన సుతరాం యోనిముద్రా ప్రసిద్ధ్యతి .. 4.66..

 

సిద్ధాయాం యోనిముద్రాయాం కిం న సిద్ధ్యతి భూతలే .

బంధస్యాస్య ప్రసాదేన గగనే విజితానిలః .

పద్మాసనే స్థితో యోగీ భువముత్సృజ్య వర్తతే .. 4.67..

 

సుగుప్తే నిర్జనే దేశే బంధమేనం సమభ్యసేత్ .

సంసారసాగరం తర్తుం యదీచ్ఛేద్యోగి పుంగవః .. 4.68..

 

        విపరీతకరణీముద్రాకథనం .

భూతలే స్వశిరోదత్త్వా ఖే నయేచ్చరణద్వయం .

విపరీతకృతిశ్చైషా సర్వతంత్రేషు గోపితా .. 4.69..

 

ఏతద్యః కురుతే నిత్యమభ్యాసం యామమాత్రతః .

మృత్యుంజయతి స యోగీ ప్రలయేనాపి సీదతి .. 4.70.. (యోగీశః)

 

కురుతేఽమృతపానం యః సిద్ధానాం సమతామియాత్ .

స సేవ్యః సర్వలోకానాం బంధమేనం కరోతి యః .. 4.71..

 

        ఉడ్డయానబంధకథనం .

నాభేరూర్ధ్వమధశ్చాపి తానం పశ్చిమమాచరేత్ .

ఉడ్డ్యానబంధ ఏష స్యాత్సర్వదుఃఖౌఘనాశనః .. 4.72..

 

ఉదరే పశ్చిమం తానం నాభేరూర్ధ్వం తు కారయేత్ .

ఉడ్డ్యానాఖ్యోఽత్ర బంధోఽయం మృత్యుమాతంగకేసరీ .. 4.73..

 

నిత్యం యః కురుతే యోగీ చతుర్వారం దినే దినే .

తస్య నాభేస్తు శుద్ధిః స్యాద్యేన సిద్ధో భవేన్మరుత్ .. 4.74.. (నాభేస్సుశుద్ధిః సాద్యేన)

 

షణ్మాసమభ్యసన్యోగీ మృత్యుంజయతి నిశ్చితం .

తస్యోదరాగ్నిర్జ్వలతి రసవృద్ధిః ప్రజాయతే .. 4.75..

 

అనేన సుతరాం సిద్ధిర్విగ్రహస్య ప్రజాయతే .

రోగాణాం సంక్షయశ్చాపి యోగినో భవతి ధ్రువం .. 4.76..

 

గురోర్లబ్ధ్వా ప్రయత్నేన సాధయేత్తు విచక్షణః .

నిర్జనే సుస్థితే దేశే బంధం పరమదుర్లభం .. 4.77..

 

        వజ్రోలీముద్రాకథనం .

వజ్రోలీం కథయిష్యామి సంసారధ్వాంతనాశినీం .

స్వేభక్తేభ్యః సమాసేన గుహ్యాద్గుహ్యతమామపి .. 4.78..

 

స్వేచ్ఛయా వర్తమానోఽపి యోగోక్తనియమైర్వినా .

ముక్తో భవతి గార్హస్థో వజ్రోల్యభ్యసయోగతః .. 4.79..

 

వజ్రోల్యభ్యాసయోగోఽయం భోగే యుక్తేఽపి ముక్తిదః .

తస్మాదతిప్రయత్నేన కర్తవ్యో యోగిభిః సదా .. 4.80..

 

ఆదౌ రజః స్త్రియో యోన్యాః యత్నేన విధివత్సుధీః .

ఆకుంచ్య లింగనాలేన స్వశరీరే ప్రవేశయేత్ .. 4.81..

 

స్వకం బిందుశ్చ సంబంధ్య లింగచాలనమాచరేత్ .

దైవాచ్చలతి చేదూర్ధ్వం నిబద్ధో యోనిముద్రయా .. 4.82..

 

వామమార్గేఽపి తద్బిందుం నీత్వా లింగం నివారయేత్ .

క్షణమాత్రం యోనితో యః పుమాంశ్చాలనమాచరేత్ .. 4.83..

 

గురూపదేశతో యోగీ హుంహుంకారేణ యోనితః .

అపానవాయుమాకుంచయ బలాదాకృష్య తద్రజః .. 4.84..

 

అనేన విధినా యోగీ క్షిప్రం యోగస్య సిద్ధయే .

భవ్యభుక్కురుతే యోగీ గురుపాదాబ్జపూజకః .. 4.85..

 

బిందుర్విధుమయో జ్ఞేయో రజః సూర్యమయస్తథా .

ఉభయోర్మేలనం కార్యం స్వశరీరే ప్రవేశయేత్ .. 4.86..

 

అహం బిందూ రజః శక్తిరుభయోర్మేలనం యదా .

యోగినాం సాధనావస్థా భవేద్దివ్యం వపుస్తదా .. 4.87..

 

మరణం బిందుపాతేన జీవనం బిందుధారణే .

తస్మాదతిప్రయత్నేన కురుతే బిందుధారణం .. 4.88..

 

జాయతే మ్రియతే లోకే బిందునా నాత్ర సంశయః .

ఏతజ్జ్ఞాత్వా సదా యోగీ బిందుధారణమాచరేత్ .. 4.89..

 

సిద్ధే బిందౌ మహాయత్నే కిం న సిధ్యతి భూతలే .

యస్య ప్రసాదాన్మహిమా మమాప్యేతాదృశో భవేత్ .. 4.90..

 

బిందుః కరోతి సర్వేషాం సుఖం దుఃఖంచ సంస్థితః .

సంసారిణాం విమూఢానాం జరామరణశాలినాం .. 4.91..

 

అయం చ శాంకరో యోగో యోగినాముత్తమోత్తమః .. 4.92..

 

అభ్యాసాత్సిద్ధిమాప్నోతి భోగయుక్తోఽపి మానవః .

సకలః సాధితార్థోఽపి సిద్ధో భవతి భూతలే .. 4.93..

 

భుక్త్వా భోగానశేషాన్ వై యోగేనానేన నిశ్చితం .

అనేన సకలా సిద్ధిర్యోగినాం భవతి ధ్రువం .

సుఖభోగేన మహతా తస్మాదేనం సమభ్యసేత్ .. 4.94..

 

సహజోల్యమరోలీ చ వజ్రోల్యా భేదతో భవేత్ .

యేన కేన ప్రకారేణ బిందుం యోగీ ప్రధారయేత్ .. 4.95..

 

దైవాచ్చలతి చేద్వేగే మేలనం చంద్రసూర్యయోః .

అమరోలిరియం ప్రోక్తా లింగనాలేన శోషయేత్ .. 4.96..

 

గతం బిందుం స్వకం యోగీ బంధయేద్యోనిముద్రయా .

సహజోలీరియం ప్రోక్తా సర్వతంత్రేషు గోపితా .. 4.97..

 

సంజ్ఞాభేదాద్భవేద్భేదః కార్యం తుల్యగతిర్యది .

తస్మాత్సర్వప్రయత్నేన సాధ్యతే యోగిభిః సదా .. 4.98..

 

అయం యోగో మయా ప్రోక్తో భక్తానాం స్నేహతః ప్రియే .

గోపనీయః ప్రయత్నేన న దేయో యస్య కస్యచిత్ .. 4.99..

 

ఏతద్గుహ్యతమం గుహ్యం న భూతం న భవిష్యతి .

తస్మాదేతత్ప్రయత్నేన గోపనీయం సదా బుధైః .. 4.100..

 

స్వమూత్రోత్సర్గకాలే యో బలాదాకృష్య వాయునా .

స్తోకం స్తోకం త్యజేన్మూత్రమూర్ధ్వమాకృష్య తత్పునః .. 4.101..

 

గురూపదిష్టమార్గేణ ప్రత్యహం యః సమాచరేత్ .

బిందుసిద్ధిర్భవేత్తస్య మహాసిద్ధిప్రదాయికా .. 4.102..

 

షణ్మాసమభ్యసేద్యో వై ప్రత్యహం గురుశిక్షయా .

శతాంగనావిభోగేఽపి తస్య బిందుర్న నశ్యతి .. 4.103..

 

సిద్ధే బిందౌ మహాయత్నే కిం న సిద్ధ్యతి పార్వతి .

ఈశత్వం యత్ప్రసాదేన మమాపి దుర్లభం భవేత్ .. 4.104..

 

        శక్తిచాలనముద్రాకథనం .

ఆధారకమలే సుప్తాం చాలయేత్కుండలీం దృఢాం .

అపానవాయుమారుహ్య బలాదాకృష్య బుద్ధిమాన్ .

శక్తిచాలనముద్రేయం సర్వశక్తిప్రదాయినీ .. 4.105..

 

శక్తిచాలనమేవం హి ప్రత్యహం యః సమాచరేత్ .

ఆయుర్వృద్ధిర్భవేత్తస్య రోగాణాం చ వినాశనం .. 4.106..

 

విహాయ నిద్రా భుజగీ స్వయమూర్ధ్వే భవేత్ఖలు .

తస్మాదభ్యాసనం కార్యం యోగినా సిద్ధమిచ్ఛతా .. 4.107..

 

యః కరోతి సదాభ్యాసం శక్తిచాలనముత్తమం .

యేన విగ్రహసిద్ధిః స్యాదణిమాదిగుణప్రదా .. 4.108..

 

గురూపదేశవిధినా తస్య మృత్యుభయం కుతః .

ముహూర్తద్వయపర్యంతం విధినా శక్తినాశనం .. 4.109..

 

యః కరోతి ప్రయత్నేన తస్య సిద్ధిరదూరతః .

యుక్తాసనేన కర్తవ్యం యోగిభిః శక్తిచాలనం .. 4.110..

 

ఏతత్సుముద్రాదశకం న భూతం న భవిష్యతి .

ఏకైకాభ్యాసనే సిద్ధిః సిద్ధో భవతి నాన్యథా .. 4.111..

 

ఇతి శ్రీశివసంహితాయాం హరగౌరీసంవాదే యోగశాస్త్రే

        ముద్రాకథనం నామ చతుర్థపటలః సమాప్తః . 4.

పంచమపటలః

 

శ్రీదేవ్యువాచ .

బ్రూహి మే వాక్యమీశాన పరమార్థధియం ప్రతి .

యే విఘ్నాః సంతి లోకానాం వద మే ప్రియ శంకర .. 5.1..

 

ఈశ్వర ఉవాచ .

శృణు దేవి ప్రవక్ష్యామి యథా విఘ్నాః స్థితాః సదా .

ముక్తిం ప్రతి నరాణాంచ భోగః పరమబంధనః .. 5.2..

 

        భోగరూపయోగవిఘ్నవిద్యాకథనం .

నారీ శయ్యాసనం వస్త్రం ధనమస్య విడంబనం .

తాంబూలభక్ష్యానాని రాజ్యైశ్వర్యవిభూతయః .. 5.3..

 

హైమం రౌప్యం తథా తామ్రం రత్నంచాగురుధేనవః .

పాండిత్యం వేదశాస్త్రాణి నృత్యం గీతం విభూషణం .. 5.4..

 

వంశీ వీణా మృదంగాశ్చ గజేంద్రశ్చాశ్వవాహనం .

(దారాపత్యాని విషయా విఘ్నా ఏతే ప్రకీర్తితాః .)

భోగరూపా ఇమే విఘ్నా ధర్మరూపానిమాంఛృణు .. 5.5..

 

        ధర్మరూపయోగవిఘ్నకథనం .

స్నానం పూజావిధిర్హోమం తథా మోక్షమయీ స్థితిః .

వ్రతోపవాసనియమమౌనమింద్రియనిగ్రహః .. 5.6..

 

ధ్యేయో ధ్యానం తథా మంత్రో దానం ఖ్యాతిర్దిశాసు చ .

వాపీకూపతడాగాదిప్రాసాదారామకల్పనా .. 5.7..

 

యజ్ఞం చాంద్రాయణం కృచ్ఛ్రం తీర్థాని వివిధాని చ .

దృశ్యంతే చ ఇమే విఘ్నా ధర్మరూపేణ సంస్థితాః .. 5.8..

 

        జ్ఞానరూపవిఘ్నకథనం .

యత్తు విఘ్నం భవేజ్జ్ఞానం కథయామి వరాననే .

గోముఖం స్వాసనం కృత్వా ధౌతిప్రక్షాలనం చ తత్ .. 5.9..

 

నాడీసంచారవిజ్ఞానం ప్రత్యాహారనిరోధనం .

కుక్షిసంచాలనం క్షిప్రం ప్రవేశ ఇంద్రియాధ్వనా .

నాడీకర్మాణి కల్యాణి భోజనం శ్రూయతాం మమ .. 5.10..

 

నవధాతురసం ఛింధి శుంఠికాశ్తాడయేత్పునః .

ఏకకాలం సమాధిః స్యాల్లింగభూతమిదం శృణు .. 5.11..

 

సంగమం గచ్ఛ సాధూనాం సంకోచం భజ దుర్జనాత్ .

ప్రవేశనిర్గమే వాయోర్గురులక్షం విలోకయేత్ .. 5.12..

 

పిండస్థం రూపసంస్థంచ రూపస్థం రూపవర్జితం .

బ్రహ్మైతస్మిన్మతావస్థా హృదయంచ ప్రశామ్యతి .

ఇత్యేతే కథితా విఘ్నా జ్ఞానరూపే వ్యవస్థితాః .. 5.13..

 

        చతుర్విధయోగకథనం .

మంత్రయోగో హఠశ్చైవ లయయోగస్తృతీయకః .

చతుర్థో రాజయోగః స్యాత్స ద్విధాభావవర్జితః .. 5.14..

 

చతుర్ధా సాధకో జ్ఞేయో మృదుమధ్యాధిమాత్రకాః .

అధిమాత్రతమః శ్రేష్ఠో భవాబ్ధౌ లంఘనక్షమః .. 5.15..

 

        మృదుసాధకలక్షణం .

మందోత్సాహీ సుసమ్మూఢో వ్యాధిస్థో గురుదూషకః .

లోభీ పాపమతిశ్చైవ బహ్వాశీ వనితాశ్రయః .. 5.16..

 

చపలః కాతరో రోగీ పరాధీనోఽతినిష్ఠురః .

మందాచారో మందవీర్యో జ్ఞాతవ్యో మృదుమానవః .. 5.17..

 

ద్వాదశాబ్దే భవేత్సిద్ధిరేతస్య యత్నతః పరం .

మంత్రయోగాధికారీ స జ్ఞాతవ్యో గురుణా ధ్రువం .. 5.18..

 

        మధ్యమసాధకలక్షణం .

సమబుద్ధిః క్షమాయుక్తః పుణ్యాకాంక్షీ ప్రియంవదః .

మధ్యస్థః సర్వకార్యేషు సామాన్యః స్యాన్నసంశయః .

ఏతజ్జ్ఞాత్వైవ గురుభిర్దీయతే ముక్తితో లయః .. 5.19..

 

        అధిమాత్రసాధకలక్షణం

స్థిరబుద్ధిర్లయే యుక్తః స్వాధీనో వీర్యవానపి .

మహాశయో దయాయుక్తః క్షమావాన్ సత్యవానపి .. 5.20..

 

శూరో వయఃస్థః శ్రద్ధావాన్ గురుపాదాబ్జపూజకః .

యోగాభ్యాసరతశ్చైవ జ్ఞాతవ్యశ్చాధిమాత్రకః .. 5.21..

 

ఏతస్య సిద్ధిః షడ్వర్షైర్భవేదభ్యాసయోగతః .

ఏతస్మై దీయతే ధీరో హఠయోగశ్చ సాంగతః .. 5.22..

 

        అధిమాత్రతమసాధకలక్షణం .

మహావీర్యాన్వితోత్సాహీ మనోజ్ఞః శౌర్యవానపి .

శాస్త్రజ్ఞోఽభ్యాసశీలశ్చ నిర్మోహశ్చ నిరాకులః .. 5.23..

 

నవయౌవనసంపన్నో మితాహారీ జితేంద్రియః .

నిర్భయశ్చ శుచిర్దక్షో దాతా సర్వజనాశ్రయః .. 5.24..

 

అధికారీ స్థిరో ధీమాన్ యథేచ్ఛావస్థితః క్షమీ .

సుశీలో ధర్మచారీ చ గుప్తచేష్టః ప్రియంవదః .. 5.25..

 

శాస్త్రవిశ్వాససంపన్నో దేవతా గురుపూజకః .

జనసంగవిరక్తశ్చ మహావ్యాధి వివర్జితః .. 5.26..

 

అధిమాత్రతరోజ్ఞేయః సర్వయోగస్య సాధకః . (అధిమాత్రవ్రతశశ్చ / అధిమాత్రవ్రతజ్ఞశశ్చ)

త్రిభిస్సంవత్సరైః సిద్ధిరేతస్య నాత్ర సంశయః .

సర్వయోగాధికారీ స నాత్ర కార్యా విచారణా .. 5.27..

 

ప్రతీకోపాసనం .

ప్రతీకోపాసనా కార్యా దృష్టాదృష్టఫలప్రదా .

పునాతి దర్శనాదత్ర నాత్ర కార్యా విచారణా .. 5.28..

 

గాఢాతపే స్వప్రతిబింబితేశ్వరం నిరీక్ష్య విస్ఫారితలోచనద్వయం .

యదా నభః పశ్యతి స్వప్రతీకం నభోఽఙ్గణే తత్క్షణమేవ పశ్యతి .. 5.29..

 

ప్రత్యహం పశ్యతే యో వై స్వప్రతీకం నభోఽఙ్గణే .

ఆయుర్వృద్ధిర్భవేత్తస్య న మృత్యుః స్యాత్కదాచన .. 5.30..

 

యదా పశ్యతి సంపూర్ణం స్వప్రతీకం నభోఽఙ్గణే .

తదా జయం సభాయాంచ యుద్ధే నిర్జిత్య సంచరేత్ .. 5.31.. (జయమవాప్నోతి వాయుం)

 

యః కరోతి సదాభ్యాసం చాత్మానం విందతే పరం . (వందతే)

పూర్ణానందైకపురుషం స్వప్రతీకప్రసాదతః .. 5.32..

 

యాత్రాకాలే వివాహే చ శుభే కర్మణి సంకటే .

పాపక్షయే పుణ్యవృద్ధౌ ప్రతీకోపాసనంచరేత్ .. 5.33..

 

నిరంతరకృతాభ్యాసాదంతరే పశ్యతి ధ్రువం .

తదా ముక్తిమవాప్నోతి యోగీ నియతమానసః .. 5.34..

 

అంగుష్ఠాభ్యాముభే శ్రోత్రే తర్జనీభ్యాం ద్విలోచనే .

నాసారంధ్రే చ మధ్యాభ్యామనామాభ్యాం ముఖం దృఢం .. 5.35..

 

నిరుధ్య మారుతం యోగీ యదైవ కురుతే భృశం .

తదా తత్క్షణమాత్మానం జ్యోతీరూపం స పశ్యతి .. 5.36..

 

తత్తేజో దృశ్యతే యేన క్షణమాత్రం నిరాకులం .

సర్వపాపవినిర్ముక్తః స యాతి పరమాం గతిం .. 5.37..

 

నిరంతరకృతాభ్యాసాద్యోగీ విగతకల్మషః .

సర్వదేహాది విస్మృత్య తదభిన్నః స్వయం గతః .. 5.38..

 

యః కరోతి సదాభ్యాసం గుప్తాచారేణ మానవః .

స వై బ్రహ్మవిలీనః స్యాత్పాపకర్మరతో యది .. 5.39..

 

గోపనీయః ప్రయత్నేన సద్యః ప్రత్యయకారకః .

నిర్వాణదాయకో లోకే యోగోఽయం మమ వల్లభః .

నాదః సంజాయతే తస్య క్రమేణాభ్యాసతశ్చ యః .. 5.40.. (వై)

 

మత్తభృంగవేణువీణాసదృశః ప్రథమో ధ్వనిః .

ఏవమభ్యాసతః పశ్చాత్ సంసారధ్వాంతనాశనం .

ఘంటానాదసమః పశ్చాత్ ధ్వనిర్మేఘరవోపమః .. 5.41..

 

ధ్వనౌ తస్మిన్మనో దత్త్వా యదా తిష్ఠతి నిర్భరః . (నిర్భయః)

తదా సంజాయతే తస్య లయస్య మమ వల్లభే .. 5.42..

 

తత్ర నాదే యదా చిత్తం రమతే యోగినో భృశం .

విస్మృత్య సకలం బాహ్యం నాదేన సహ శామ్యతి .. 5.43..

 

ఏతదభ్యాసయోగేన జిత్వా సమ్యగ్గుణాన్బహూన్ .

సర్వారంభపరిత్యాగీ చిదాకాశే విలీయతే .. 5.44..

 

నాసనం సిద్ధసదృశం న కుంభసదృశం బలం .

న ఖేచరీసమా ముద్రా న నాదసదృశో లయః .. 5.45..

 

        షట్చక్ర వివరణం .

        మూలాధారపద్మనిరూపణ .

ఇదానీం కథయిష్యామి ముక్తస్యానుభవం ప్రియే .

యజ్జ్ఞాత్వా లభతే ముక్తిం పాపయుక్తోఽపి సాధకః .. 5.46..

 

సమభ్యర్చ్యేశ్వరం సమ్యక్కృత్వా చ యోగముత్తమం .

గృహ్ణీయాత్సుస్థితో భూత్వా గురుం సంతోష్య బుద్ధిమాన్ .. 5.47..

 

జీవాది సకలం వస్తు దత్త్వా యోగవిదం గురుం . (వస్తుం)

సంతోష్యాదిప్రయత్నేన యోగోఽయం గృహ్యతే బుధైః .. 5.48..

 

విప్రాన్సంతోష్య మేధావీ నానామంగలసంయుతః .

మమాలయే శుచిర్భూత్వా గృహ్ణీయాచ్ఛుభాత్మకం .. 5.49..

 

సంన్యస్యానేన విధినా ప్రాక్తనం విగ్రహాదికం .

భూత్వా దివ్యవపుర్యోగీ గృహ్ణీయాద్వక్ష్యమాణకం .. 5.50..

 

పద్మాసనస్థితో యోగీ జనసంగవివర్జితః .

విజ్ఞాననాడీద్వితయమంగులీభ్యాం నిరోధయేత్ .. 5.51..

 

సిద్ధేస్తదావిర్భవతి సుఖరూపీ నిరంజనః .

తస్మిన్పరిశ్రమః కార్యో యేన సిద్ధో భవేత్ఖలు .. 5.52..

 

యః కరోతి సదాభ్యాసం తస్య సిద్ధిర్న దూరతః .

వాయుసిద్ధిర్భవేత్తస్య క్రమాదేవ న సంశయః .. 5.53.. (వాయుసిద్ధిభవేత్తస్య)

 

సకృద్యః కురుతే యోగీ పాపౌఘం నాశయేద్ధ్రువం .

తస్య స్యాన్మధ్యమే వాయోః ప్రవేశో నాత్ర సంశయః .. 5.54..

 

ఏతదభ్యాసశీలో యః స యోగీ దేవపూజితః .

అణిమాదిగుణాన్ల్లబ్ధ్వా విచరేద్భువనత్రయే .. 5.55..

 

యో యథాస్యానిలాభ్యాసాత్తద్భవేత్తస్య విగ్రహః .

తిష్ఠేదాత్మని మేధావీ సంయుతః క్రీడతే భృశం .. 5.56..

 

ఏతద్యోగం పరం గోప్యం న దేయం యస్య కస్యచిత్ .

సప్రమాణః సమాయుక్తస్తమేవ కథ్యతే ధ్రువం .. 5.57.. (యః ప్రమాణైః)

 

యోగీ పద్మాసనే తిష్ఠేత్కంఠకూపే యదా స్మరన్ .

జిహ్వాం కృత్వా తాలుమూలే క్షుత్పిపాసా నివర్తతే .. 5.58..

 

కంఠకూపాదధఃస్థానే కూర్మనాడ్యస్తి శోభనా .

తస్మిన్ యోగీ మనో దత్త్వా చిత్తస్థైర్యం లభేద్భృశం .. 5.59..

 

శిరః కపాలే రుద్రాక్ష వివరం చింతయేద్యదా . రుద్రాక్షం

తదా జ్యోతిః ప్రకాశః స్యాద్విద్యుత్పుంజసమప్రభః .. 5.60..

 

ఏతచ్చింతనమాత్రేణ పాపానాం సంక్షయో భవేత్ .

దురాచారోఽపి పురుషో లభతే పరమం పదం .. 5.61..

 

అహర్నిశం యదా చింతాం తత్కరోతి విచక్షణః .

సిద్ధానాం దర్శనం తస్య భాషణంచ భవేద్ధ్రువం .. 5.62..

 

తిష్ఠన్ గఛన్ స్వపన్ భుంజన్ ధ్యాయేచ్ఛూన్యమహర్నిశం .

తదాకాశమయో యోగీ చిదాకాశే విలీయతే .. 5.63..

 

ఏతజ్జ్ఞానం సదా కార్యం యోగినా సిద్ధిమిచ్ఛతా . (కాయ)

నిరంతరకృతాభ్యాసాన్మమ తుల్యో భవేద్ధ్రువం .

ఏతజ్జ్ఞానబలాద్యోగీ సర్వేషాం వల్లభో భవేత్ .. 5.64..

 

సర్వాన్ భూతాన్ జయం కృత్వా నిరాశీరపరిగ్రహః .

నాసాగ్రే దృశ్యతే యేన పద్మాసనగతేన వై .

మనసో మరణం తస్య ఖేచరత్వం ప్రసిద్ధ్యతి .. 5.65..

 

జ్యోతిః పశ్యతి యోగీంద్రః శుద్ధం శుద్ధాచలోపమం .

తత్రాభ్యాసబలేనైవ స్వయం తద్రక్షకో భవేత్ .. 5.66..

 

ఉత్తానశయనే భూమౌ సుప్త్వా ధ్యాయన్నిరంతరం .

సద్యః శ్రమవినాశాయ స్వయం యోగీ విచక్షణః .. 5.67..

 

శిరః పశ్చాత్తు భాగస్య ధ్యానే మృత్యుంజయో భవేత్ .

భ్రూమధ్యే దృష్టిమాత్రేణ హ్యపరః పరికీర్తితః .. 5.68..

 

చతుర్విధస్య చాన్నస్య రసస్త్రేధా విభజ్యతే .

తత్ర సారతమో లింగదేహస్య పరిపోషకః .. 5.69..

 

సప్తధాతుమయం పిండమేతి పుష్ణాతి మధ్యగః .

యాతి విణ్మూత్రరూపేణ తృతీయః సప్తతో బహిః .. 5.70..

 

ఆద్యభాగ ద్వయం నాడ్యః ప్రోక్తాస్తాః సకలా అపి .

పోషయంతి వపుర్వాయుమాపాదతలమస్తకం .. 5.71..

 

నాడీభిరాభిః సర్వాభిర్వాయుః సంచరతే యదా .

తదైవాన్నరసో దేహే సామ్యేనేహ ప్రవర్తతే .. 5.72..

 

చతుర్దశానాం తత్రేహ వ్యాపారే ముఖ్యభాగతః .

తా అనుగ్రత్వహీనాశ్చ ప్రాణసంచారనాడికాః .. 5.73..

 

గుదాద్వయంగులతశ్చోర్ధ్వం మేఢ్రైకాంగులతస్త్వధః .

ఏవంచాస్తి సమం కందం సమతా చతురంగులం .. 5.74.. (సమతాచ్చతురంగులం)

 

పశ్చిమాభిముఖీః యోనిర్గుదమేఢ్రాంతరాలగా .

తత్ర కందం సమాఖ్యాతం తత్రాస్తి కుండలీ సదా .. 5.75..

 

సంవేష్ట్య సకలా నాడీః సార్ద్ధత్రికుటలాకృతీః .

ముఖే నివేశ్య సా పుచ్ఛం సుషుమ్ణావివరే స్థితా .. 5.76..

 

సుప్తా నాగోపమా హ్యేషా స్ఫురంతీ ప్రభయా స్వయా .

అహివత్సంధిసంస్థానా వాగ్దేవీ బీజసంజ్ఞికా .. 5.77..

 

జ్ఞేయా శక్తిరియం విష్ణోర్నిర్మలా స్వర్ణభాస్వరా .

సత్త్వం రజస్తమశ్చేతి గుణత్రయప్రసూతికా .. 5.78..

 

తత్ర బంధూకపుష్పాభం కామబీజం ప్రకీర్తితం .

కలహేమసమం యోగే ప్రయుక్తాక్షరరూపిణం .. 5.79..

 

సుషుమ్ణాపి చ సంశ్లిష్టా బీజం తత్ర వరం స్థితం .

శరచ్చంద్రనిభం తేజస్స్వయమేతత్స్ఫురత్స్థితం .. 5.80..

 

సూర్యకోటిప్రతీకాశం చంద్రకోటిసుశీతలం .

ఏతత్త్రయం మిలిత్వైవ దేవీ త్రిపురభైరవీ .

బీజసంజ్ఞం పరం తేజస్తదేవ పరికీర్తితం .. 5.81..

 

క్రియావిజ్ఞానశక్తిభ్యాం యుతం యత్పరితో భ్రమత్ .

ఉత్తిష్ఠద్విశతస్త్వంభః సూక్ష్మం శోణశిఖాయుతం .

యోనిస్థం తత్పరం తేజః స్వయంభూలింగసంజ్ఞితం .. 5.82..

 

ఆధారపద్మమేతద్ధి యోనిర్యస్యాస్తి కందతః .

పరిస్ఫురద్వాదిసాంతచతుర్వర్ణం చతుర్దలం .. 5.83..

 

కులాభిధం సువర్ణాభం స్వయంభూలింగసంగతం .

ద్విరండో యత్ర సిద్ధోఽస్తి డాకినీ యత్ర దేవతా .. 5.84..

 

తత్పద్మమధ్యగా యోనిస్తత్ర కుండలినీ స్థితా .

తస్యా ఊర్ధ్వే స్ఫురత్తేజః కామబీజం భ్రమన్మతం .. 5.85..

 

యః కరోతి సదా ధ్యానం మూలాధారే విచక్షణః .

తస్య స్యాద్దార్దురీ సిద్ధిర్భూమిత్యాగక్రమేణ వై .. 5.86..

 

వపుషః కాంతిరుత్కృష్టా జఠరాగ్నివివర్ధనం .

ఆరోగ్యంచ పటుత్వంచ సర్వజ్ఞత్వంచ జాయతే .. 5.87..

 

భూతం భవ్యం భవిష్యచ్చ వేత్తి సర్వం సకారణం . (భవిష్యంచ)

అశ్రుతాన్యపి శాస్త్రాణి సరహస్యం వదేద్ధ్రువం .. 5.88.. (భవేద్ధ్రువం)

 

వక్త్రే సరస్వతీ దేవీ సదా నృత్యతి నిర్భరం .

మంత్రసిద్ధిర్భవేత్తస్య జపాదేవ న సంశయః .. 5.89..

 

జరామరణదుఃఖౌఘాన్నాశయతి గురోర్వచః .

ఇదం ధ్యానం సదా కార్యం పవనాభ్యాసినా పరం .

ధ్యానమాత్రేణ యోగీంద్రో ముచ్యతే సర్వకిల్బిషాత్ .. 5.90.. (సర్వకిల్విషాత్)

 

మూలపద్మం యదా ధ్యాయేద్యోగీ స్వయంభులింగకం .

తదా తత్క్షణమాత్రేణ పాపౌఘం నాశయేద్ధ్రువం .. 5.91..

 

యం యం కామయతే చిత్తే తం తం ఫలమవాప్నుయాత్ .

నిరంతరకృతాభ్యాసాత్తం పశ్యతి విముక్తిదం .. 5.92..

 

బహిరభ్యంతరే శ్రేష్ఠం పూజనీయం ప్రయత్నతః .

తతః శ్రేష్ఠతమం హ్యేతన్నాన్యదస్తి మతం మమ .. 5.93..

 

ఆత్మసంస్థం శివం త్యక్త్వా బహిఃస్థం యః సమర్చయేత్ .

హస్తస్థం పిండముత్సృజ్య భ్రమతే జీవితాశయా .. 5.94..

 

ఆత్మలింగార్చనం కుర్యాదనాలస్యం దినే దినే .

తస్య స్యాత్సకలా సిద్ధిర్మాత్ర కార్యా విచారణా .. 5.95..

 

నిరంతరకృతాభ్యాసాత్షణ్మాసైః సిద్ధిమాప్నుయాత్ . (నిరంతరకృతాభ్యాసాత్షణ్మాసే)

తస్య వాయుప్రవేశోఽపి సుషుమ్ణాయాంభవేద్ధ్రువం .. 5.96..

 

మనోజయంచ లభతే వాయుబిందువిధారణాం . (వాయుబిందువిధారణాత్)

ఐహికాముష్మికీసిద్ధిర్భవేన్నైవాత్ర సంశయః .. 5.97..

 

        స్వాధిష్ఠానచక్రవివరణం .

ద్వితీయంతు సరోజంచ లింగమూలే వ్యవస్థితం .

బాదిలాంతం చ షడ్వర్ణం పరిభాస్వరషడ్దలం .. 5.98..

 

స్వాధిష్ఠానాభిధం తత్తు పంకజం శోణరూపకం .

బాణాఖ్యో యత్ర సిద్ధోఽస్తి దేవీ యత్రాస్తి రాకిణీ .. 5.99..

 

యో ధ్యాయతి సదా దివ్యం స్వాధిష్ఠానారవిందకం .

తస్య కామాంగనాః సర్వా భజంతే కామమోహితాః .. 5.100..

 

వివిధంచాశ్రుతం శాస్త్రం నిఃశంకో వై వదేద్ధ్రువం .

సర్వరోగవినిర్ముక్తో లోకే చరతి నిర్భయః .. 5.101..

 

మరణం ఖాద్యతే తేన స కేనాపి న ఖాద్యతే .

తస్య స్యాత్పరమా సిద్ధిరణిమాదిగుణప్రదా .. 5.102..

 

వాయుః సంచరతే దేహే రసవృద్ధిర్భవేద్ధ్రువం .

ఆకాశపంకజగలత్పీయూషమపి వర్ద్ధతే .. 5.103..

 

        మణిపూరచక్రవివరణం .

తృతీయం పంకజం నాభౌ మణిపూరకసంజ్ఞకం .

దశారండాదిఫాంతార్ణం శోభితం హేమవర్ణకం .. 5.104..

 

రుద్రాఖ్యో యత్ర సిద్ధోఽస్తి సర్వమంగలదాయకః .

తత్రస్థా లాకినీ నామ్నీ దేవీ పరమధార్మికా .. 5.105..

 

తస్మిన్ ధ్యానం సదా యోగీ కరోతి మణిపూరకే .

తస్య పాతాలసిద్ధిః స్యాన్నిరంతరసుఖావహా .. 5.106..

 

ఈప్సితంచ భవేల్లోకే దుఃఖరోగవినాశనం .

కాలస్య వంచనంచాపి పరదేహప్రవేశనం .. 5.107..

 

జాంబూనదాదికరణం సిద్ధానాం దర్శనం భవేత్ .

ఓషధీదర్శనంచాపి నిధీనాం దర్శనం భవేత్ .. 5.108..

 

        అనాహతచక్రవివరణం .

హృదయేఽనాహతం నామ చతుర్థం పంకజం భవేత్ .

కాదిఠాంతార్ణసంస్థానం ద్వాదశారసమన్వితం .

అతిశోణం వాయుబీజం ప్రసాదస్థానమీరితం .. 5.109..

 

పద్మస్థం తత్పరం తేజో బాణలింగం ప్రకీర్తితం .

యస్య స్మరణమాత్రేణ దృష్టాదృష్టఫలం లభేత్ .. 5.110..

 

సిద్ధః పినాకీ యత్రాస్తే కాకినీ యత్ర దేవతా .

ఏతస్మిన్సతతం ధ్యానం హృత్పాథోజే కరోతి యః .

క్షుభ్యంతే తస్య కాంతా వై కామార్తా దివ్యయోషితః .. 5.111..

 

జ్ఞానంచాప్రతిమం తస్య త్రికాలవిషయంభవేత్ .

దూరశ్రుతిర్దూరదృష్టిః స్వేచ్ఛయా ఖగతాం వ్రజేత్ .. 5.112..

 

సిద్ధానాం దర్శనంచాపి యోగినీ దర్శనం తథా .

భవేత్ఖేచరసిద్ధిశ్చ ఖేచరాణాం జయంతథా .. 5.113..

 

యో ధ్యాయతి పరం నిత్యం బాణలింగం ద్వితీయకం .

ఖేచరీ భూచరీ సిద్ధిర్భవేత్తస్య న సంశయః .. 5.114..

 

ఏతద్ధ్యానస్య మాహాత్మ్యం కథితుం నైవ శక్యతే .

బ్రహ్మాద్యాః సకలా దేవా గోపయంతి పరంత్విదం .. 5.115..

 

        విశుద్ధచక్రవివరణం .

కంఠస్థానస్థితం పద్మం విశుద్ధం నామపంచమం .

సుహేమాభం స్వరోపేతం షోడశస్వరసంయుతం .

ఛగలాండోఽస్తి సిద్ధోఽత్ర శాకినీ చాధిదేవతా .. 5.116..

 

ధ్యానం కరోతి యో నిత్యం స యోగీశ్వరపండితః .

కింత్వస్య యోగినోఽన్యత్ర విశుద్ధాఖ్యే సరోరుహే .

చతుర్వేదా విభాసంతే సరహస్యా నిధేరివ .. 5.117..

 

ఇహ స్థానే స్థితో యోగీ యదా క్రోధవశో భవేత్ .

తదా సమస్తం త్రైలోక్యం కంపతే నాత్ర సంశయః .. 5.118..

 

ఇహ స్థానే మనో యస్య దైవాద్యాతి లయం యదా .

తదా బాహ్యం పరిత్యజ్య స్వాంతరే రమతే ధ్రువం .. 5.119..

 

తస్య న క్షతిమాయాతి స్వశరీరస్య శక్తితః .

సంవత్సరసహస్రేఽపి వజ్రాతికఠినస్య వై .. 5.120..

 

యదా త్యజతి తద్ధ్యానం యోగీంద్రోఽవనిమండలే .

తదా వర్షసహస్రాణి మన్యతే తత్క్షణం కృతీ .. 5.121..

 

        ఆజ్ఞాచక్రవివరణం .

ఆజ్ఞాపద్మం భ్రువోర్మధ్యే హక్షోపేతం ద్విపత్రకం .

శుక్లాభం తన్మహాకాలః సిద్ధో దేవ్యత్ర హాకినీ .. 5.122..

 

శరచ్చంద్రనిభం తత్రాక్షరబీజం విజృంభితం .

పుమాన్ పరమహంసోఽయం యజ్జ్ఞాత్వా నావసీదతి .. 5.123..

 

ఏతదేవ పరంతేజః సర్వతంత్రేషు మంత్రిణః . (తత్ర దేవః)

చింతయిత్వా పరాం సిద్ధిం లభతే నాత్ర సంశయః .. 5.124..

 

తురీయం త్రితయం లింగం తదాహం ముక్తిదాయకః .

ధ్యానమాత్రేణ యోగీంద్రో మత్సమో భవతి ధ్రువం .. 5.125..

 

ఇడా హి పింగలా ఖ్యాతా వరణాసీతి హోచ్యతే .

వారాణసీ తయోర్మధ్యే విశ్వనాథోఽత్ర భాషితః .. 5.126..

 

ఏతత్క్షేత్రస్య మాహాత్మ్యమృషిభిస్తత్త్వదర్శిభిః .

శాస్త్రేషు బహుధా ప్రోక్తం పరం తత్త్వం సుభాషితం .. 5.127..

 

సుషుమ్ణా మేరుణా యాతా బ్రహ్మరంధ్రం యతోఽస్తి వై .

తతశ్చైషా పరావృత్య తదాజ్ఞాపద్మదక్షిణే . (పరావృత్యా)

వామనాసాపుటం యాతి గంగేతి పరిగీయతే .. 5.128..

 

బ్రహ్మరంధ్రే హి యత్పద్మం సహస్రారం వ్యవస్థితం .

తత్ర కందేహి యా యోనిస్తస్యాం చంద్రో వ్యవస్థితః .. 5.129..

 

త్రికోణాకారతస్తస్యాః సుధా క్షరతి సంతతం .

ఇడాయామమృతం తత్ర సమం స్రవతి చంద్రమాః .. 5.130..

 

అమృతం వహతి ద్వారా ధారారూపం నిరంతరం .

వామనాసాపుటం యాతి గంగేత్యుక్తా హి యోగిభిః .. 5.131..

 

ఆజ్ఞాపంకజదక్షాంసాద్వామనాసాపుటంగతా .

ఉదగ్వహేతి తత్రేడా గంగేతి సముదాహృతా .. 5.132.. (వరణా)

 

తతో ద్వయమిహ మధ్యే తు వారాణసీతి చింతయేత్ . (ద్వయోర్హి)

తదాకారా పింగలాపి తదాజ్ఞాకమలోత్తరే . (తదాజ్ఞాకమలాంతరే)

దక్షనాసాపుటే యాతి ప్రోక్తాస్మాభిరసీతి వై .. 5.133..

 

మూలాధారే హి యత్పద్మం చతుష్పత్రం వ్యవస్థితం . (చతుష్పత్ర)

తత్ర కందేఽస్తి యా యోనిస్తస్యాం సూర్యో వ్యవస్థితః .. 5.134.. (తత్ర మధ్యేహి)

 

తత్సూర్యమండలద్వారం విషం క్షరతి సంతతం . (తత్సూర్యమండలద్వరాద్విషం)

పింగలాయాం విషం తత్ర సమర్థయతి తాపనః .. 5.135.. (సమర్పయతి)

 

విషం తత్ర వహంతీ యా ధారారూపం నిరంతరం .

దక్షనాసాపుటే యాతి కల్పితేయంతు పూర్వవత్ .. 5.136..

 

ఆజ్ఞాపంకజవామాస్యాద్దక్షనాసాపుటం గతా .

ఉదగ్వహా పింగలాపి పురాసీతి ప్రకీర్తితా .. 5.137..

 

ఆజ్ఞాపద్మమిదం ప్రోక్తం యత్ర దేవో మహేశ్వరః .

పీఠత్రయం తతశ్చోర్ధ్వం నిరుక్తం యోగచింతకైః .

తద్బిందునాదశక్త్యాఖ్యం భాలపద్మే వ్యవస్థితం .. 5.138..

 

యః కరోతి సదాధ్యానమాజ్ఞాపద్మస్య గోపితం .

పూర్వజన్మకృతం కర్మ వినశ్యేదవిరోధతః .. 5.139..

 

ఇహ స్థితే యదా యోగీ ధ్యానం కుర్యాన్నిరంతరం . (సదా)

తదా కరోతి ప్రతిమాం ప్రతిజాపమనర్థవత్ .. 5.140..

 

యక్షరాక్షసగంధర్వా అపసరోగణకిన్నరాః .

సేవంతే చరణౌ తస్య సర్వే తస్య వశానుగాః .. 5.141..

 

కరోతి రసనాం యోగీ ప్రవిష్టాం విపరీతగాం .

లంబికోర్ధ్వేషు గర్తేషు ధృత్వా ధ్యానం భయాపహం .. 5.142..

 

అస్మిన్ స్థానే మనో యస్య క్షణార్ధం వర్తతేఽచలం .

తస్య సర్వాణి పాపాని సంక్షయం యాంతి తత్క్షణాత్ .. 5.143..

 

యాని యానీహ ప్రోక్తాని పంచపద్మే ఫలాని వై . (యాని యాని హి)

తాని సర్వాణి సుతరామేతజ్జ్ఞానాద్భవంతి హి .. 5.144..

 

యః కరోతి సదాభ్యాసమాజ్ఞా పద్మే విచక్షణః .

వాసనాయా మహాబంధం తిరస్కృత్య ప్రమోదతే .. 5.145..

 

ప్రాణప్రయాణసమయే తత్పద్మం యః స్మరన్సుధీః .

త్యజేత్ప్రాణం స ధర్మాత్మా పరమాత్మని లీయతే .. 5.146..

 

తిష్ఠన్ గచ్ఛన్ స్వపన్ జాగ్రత్ యో ధ్యానం కురుతే నరః .

పాపకర్మవికుర్వాణో నహి మజ్జతి కిల్బిషే .. 5.147.. (కిల్విషే)

 

రాజయోగాధికారీ స్యాదేతచ్చింతనతో ధ్రువం .

యోగీ బంధాద్వినిర్ముక్తః స్వీయయా ప్రభయా స్వయం .. 5.148..

 

ద్విదలధ్యానమాహాత్మ్యం కథితుం నైవ శక్యతే .

బ్రహ్మాదిదేవతాశ్చైవ కించిన్మత్తో విదంతి తే .. 5.149..

 

        సహస్రారచక్రకథనం .

అత ఊర్ధ్వం తాలుమూలే సహస్రారంసరోరుహం .

అస్తి యత్ర సుషుమ్ణాయా మూలం సవివరం స్థితం .. 5.150..

 

తాలుమూలే సుషుమ్ణాస్య అధోవక్త్రా ప్రవర్తతే .

మూలాధారేణ యోన్యంతాః సర్వనాడ్యః సమాశ్రితాః . (యోన్యస్తాః)

తా బీజభూతాస్తత్త్వస్య బ్రహ్మమార్గప్రదాయికాః .. 5.151..

 

తాలుస్థానే చ యత్పద్మం సహస్రారం పురోదితం .

తత్కందే యోనిరేకాస్తి పశ్చిమాభిముఖీ మతా .. 5.152..

 

తస్య మధ్యే సుషుమ్ణాయా మూలం సవివరం స్థితం . (తస్యా)

బ్రహ్మరంధ్రం తదేవోక్తమామూలాధారపంకజం .. 5.153.. (బ్రహ్మరంధ్ర)

 

తత్రాంతరంధ్రే  చిచ్ఛక్తిః సుషుమ్ణా కుండలీ సదా .. 5.154.. (తత్రాంతరంధ్రే / తతస్తద్వంధ్రే)  (తచ్ఛక్తిః)

 

సుషుమ్ణాయాం స్థితా నాడీ చిత్రా స్యాన్మమ వల్లభే . (సుషుమ్ణాయాం సదా శక్తిశ్చిత్రా)

తస్యాం మమ మతే కార్యా బ్రహ్మరంధ్రాదికల్పనా .. 5.155..

 

యస్యాః స్మరణమాత్రేణ బ్రహ్మజ్ఞత్వం ప్రజాయతే .

పాపక్షయశ్చ భవతి న భూయః పురుషో భవేత్ .. 5.156..

 

ప్రవేశితం చలాంగుష్ఠం ముఖే స్వస్య నివేశయేత్ .

తేనాత్ర న వహత్యేవ దేహచారీ సమీరణః .. 5.157.. (బహత్యేవ)

 

తేన సంసారచక్రేఽస్మిన్ భ్రమంతే చ సర్వదా . (భ్రమతీత్యేవ సర్వదా)

తదర్థం యే ప్రవర్తంతే యోగీనః ప్రాణధారణే .. 5.158..

 

తత ఏవాఖిలా నాడీ నిరుద్ధా చాష్టవేష్టనం . (విరుద్ధా)

ఇయం కుండలినీ శక్తీ రంధ్రం త్యజతి నాన్యథా .. 5.159..

 

యదా పూర్ణాసు నాడీషు సన్నిరుద్ధానిలాస్తదా .

బంధత్యాగేన కుండల్యా ముఖం రంధ్రాద్బహిర్భవేత్ .

సుషుమ్ణాయాం సదైవాయం వహేత్ప్రాణసమీరణః .. 5.160..

 

మూలపద్మస్థితా యోనిర్వామదక్షిణకోణతః .

ఇడాపింగలయోర్మధ్యే సుషుమ్ణా యోనిమధ్యగా .. 5.161..

 

బ్రహ్మరంధ్రంతు  తత్రైవ సుషుమ్ణాధారమండలే .

యో జానాతి స ముక్తః స్యాత్కర్మబంధాద్విచక్షణః .. 5.162..

 

బ్రహ్మరంధ్రముఖే తాసాం సంగమః స్యాదసంశయః .

తస్మిన్స్నానే స్నాతకానాం ముక్తిః స్యాదవిరోధతః .. 5.163..

 

గంగాయమునయోర్మధ్యే వహత్యేషా సరస్వతీ .

తాసాంతు సంగమే స్నాత్వా ధన్యో యాతి పరాంగతిం .. 5.164..

 

ఇడా గంగా పురా ప్రోక్తా పింగలా చార్కపుత్రికా .

మధ్యా సరస్వతీ ప్రోక్తా తాసాం సంగోఽతిదుర్లభః .. 5.165..

 

సితాసితే సంగమే యో మనసా స్నానమాచరేత్ .

సర్వపాపవినిర్ముక్తో యాతి బ్రహ్మ సనాతనం .. 5.166..

 

త్రివేణ్యాం సంగమే యో వై పితృకర్మ సమాచరేత్ .

తారయిత్వా పితౄన్సర్వాన్స యాతి పరమాం గతిం .. 5.167..

 

నిత్యం నైమిత్తికం కామ్యం ప్రత్యహం యః సమాచరేత్ . (నిత్య)

మనసా చింతయిత్వా తు సోఽక్షయం ఫలమాప్నుయాత్ .. 5.168..

 

సకృద్యః కురుతే స్నానం స్వర్గో సౌఖ్యం భునక్తి సః . (స్వర్గే)

దగ్ధ్వా పాపానశేషాన్వై యోగీ శుద్ధమతిః స్వయం .. 5.169..

 

అపవిత్రః పవిత్రో వా సర్వావస్థాం గతోఽపి వా .

స్నానాచరణమాత్రేణ పూతో భవతి నాన్యథా .. 5.170..

 

మృత్యుకాలే ప్లుతం దేహం త్రివేణ్యాః సలిలే యదా .

విచింత్య యస్త్యజేత్ప్రాణాన్స తదా మోక్షమాప్నుయాత్ .. 5.171..

 

నాతఃపరతరం గుహ్యం త్రిషు లోకేషు విద్యతే .

గోప్తవ్యం తత్ప్రయత్నేన న వ్యాఖ్యేయం కదాచన .. 5.172..

 

బ్రహ్మరంధ్ర మనో దత్త్వా క్షణార్ధం యది తిష్ఠతి .

సర్వపాపవినిర్ముక్తః స యాతి పరమాం గతిం .. 5.173..

 

అస్మిన్లీనం మనో యస్య స యోగీ మయి లీయతే .

అణిమాదిగుణాన్భుక్త్వా స్వేచ్ఛయా పురుషోత్తమః .. 5.174..

 

ఏతద్రంధ్రధ్యానమాత్రేణ మర్త్యః సంసారేఽస్మిన్వల్లభో మే భవేత్సః .

పాపాంజిత్వా ముక్తిమార్గాధికారీ జ్ఞానం దత్త్వా తారయత్యద్భుతం వై .. 5.175..

 

చతుర్ముఖాదిత్రిదశైరగమ్యం యోగివల్లభం .

ప్రయత్నేన సుగోప్యం తద్బ్రహ్మరంధ్రం మయోదితం .. 5.176..

 

పురా మయోక్తా యా యోనిః సహస్రారే సరోరుహే .

తస్యాఽధో వర్తతే చంద్రస్తద్ధ్యానం క్రియతే బుధైః .. 5.177.. (తస్యాధో)

 

యస్య స్మరణమాత్రేణ యోగీంద్రోఽవనిమండలే .

పూజ్యో భవతి దేవానాం సిద్ధానాం సమ్మతో భవేత్ .. 5.178..

 

శిరఃకపాలవివరే ధ్యాయేద్దుగ్ధమహోదధిం .

తత్ర స్థిత్వా సహస్రారే పద్మే చంద్రం విచింతయేత్ .. 5.179..

 

శిరఃకపాలవివరే ద్విరష్టకలయా యుతః .

పీయూషభానుహంసాఖ్యం భావయేత్తం నిరంజనం .. 5.180..

 

 నిరంతరకృతాభ్యాసాత్త్రిదినే పశ్యతి ధ్రువం .

దృష్టిమాత్రేణ పాపౌఘం దహత్యేవ స సాధకః .. 5.181..

 

అనాగతంచ స్ఫురతి చిత్తశుద్ధిర్భవేత్ఖలు .

సద్యః కృత్వాపి దహతి మహాపాతకపంచకం .. 5.182..

 

ఆనుకూల్యం గ్రహా యాంతి సర్వే నశ్యంత్యుపద్రవాః .

ఉపసర్గాః శమం యాంతి యుద్ధే జయమవాప్నుయాత్ .. 5.183..

 

ఖేచరీభూచరీసిద్ధిర్భవేత్క్షీరేందుదర్శనాత్ .

ధ్యానాదేవభవేత్సర్వం నాత్ర కార్య విచారణా .. 5.184.. (కార్యా)

 

సంతతాభ్యాసయోగేన సిద్ధో భవతి మానవః . (సతతాభ్యాసయోగేన)

సత్యం సత్యం పునః సత్యం మమ తుల్యో భవేద్ధ్రువం .

యోగశాస్త్రం చ పరమం యోగినాం సిద్ధిదాయకం .. 5.185.. (యోగశాస్త్రేఽప్యభిరతం)

 

        రాజయోగకథనం .

అత ఊర్ధ్వం దివ్యరూపం సహస్రారం సరోరుహం .

బ్రహ్మాండాఖ్యస్య దేహస్య బాహ్యే తిష్ఠతి ముక్తిదం .. 5.186..

 

కైలాసో నామ తస్యైవ మహేశో యత్ర తిష్ఠతి .

అకులాఖ్యోఽవినాశీ చ క్షయవృద్ధివివర్జితః .. 5.187.. (నకులాఖ్యోఽవినాశీ)

 

స్థానస్యాస్య జ్ఞానమాత్రేణ నౄణాం, సంసారేఽస్మిన్సంభవో నైవ భూయః .

భూతగ్రామం సంతతాభ్యాసయోగాత్కర్తుం హర్తుం స్యాచ్చ శక్తిః సమగ్రాః .. 5.188.. (సమగ్రా)

 

స్థానే పరే హంసనివాసభూతే, కైలాసనామ్నీహ నివిష్టచేతాః .

యోగీ హృతవ్యాధిరధః కృతాధిర్వాయుశ్చిరంజీజీవతి మృత్యుముక్తః .. 5.189.. (కృతాధివరాయుశ్చిరం జీవతి)

 

చిత్తవృత్తిర్యదా లీనా కులాఖ్యే పరమేశ్వరే .

తదా సమాధిసామ్యేన యోగీ నిశ్చలతాం వ్రజేత్ .. 5.190..

 

నిరంతరకృతే ధ్యానే జగద్విస్మరణం భవేత్ .

తదా విచిత్రసామర్థ్యం యోగినో భవతి ధ్రువం .. 5.191..

 

తస్మాద్గలితపీయూషం పిబేద్యోగీ నిరంతరం .

మృత్యోర్మృత్యుం విధాయాశు కులం జిత్వా సరోరుహే .. 5.192..

 

అత్ర కుండలినీశక్తిర్లయం యాతి కులాభిధా .

తదా చతుర్విధా సృష్టిర్లీయతే పరమాత్మని .. 5.193..

 

యజ్జ్ఞాత్వా ప్రాప్య విషయం చిత్తవృత్తిర్విలీయతే .

తస్మిన్పరిశ్రమం యోగీ కరోతి నిరపేక్షకః .. 5.194..

 

చిత్తవృత్తియదాలీనా తస్మిన్ యోగీ భవేద్ధ్రువం .

తదా విజ్ఞాయతేఽఖండజ్ఞానరూపో నిరంజనః .. 5.195..

 

బ్రహ్మాండబాహ్యే సంచింత్య స్వప్రతీకం యథోదితం .

తమావేశ్య మహచ్ఛూన్యం చింతయేదవిరోధతః .. 5.196..

 

ఆద్యంతమధ్యశూన్యం తత్కోటిసూర్యసమప్రభం .

చంద్రకోటిప్రతీకాశమభ్యస్య సిద్ధిమాప్నుయాత్ .. 5.197..

 

ఏతద్ధ్యానం సదా కుర్యాదనాలస్యం దినే దినే .

తస్య స్యాత్సకలా సిద్ధిర్వత్సరాన్నాత్ర సంశయః .. 5.198..

 

క్షణార్ద్ధం నిశ్చలం తత్ర మనో యస్య భవేద్ధ్రువం . (క్షణార్ధం)

స ఏవ యోగీ సద్భక్తః సర్వలోకేషు పూజితః .

తస్య కల్మషసంఘాతస్తత్క్షణాదేవ నశ్యతి .. 5.199..

 

యం దృష్ట్వా న ప్రవర్తంతే మృత్యుసంసారవర్త్మని .

అభ్యసేత్తం ప్రయత్నేన స్వాధిష్ఠానేన వర్త్మనా .. 5.200..

 

ఏతద్ధ్యానస్య మాహాత్మ్యం మయా వక్తుం న శక్యతే .

యః సాధయతి జానాతి సోఽస్మాకమపి సమ్మతం .. 5.201.. (సమ్మతః)

 

ధ్యానాదేవ విజానాతి విచిత్రేఫలసంభవం .

అణిమాదిగుణోపేతో భవత్యేవ న సంశయః .. 5.202..

 

        రాజాధిరాజయోగకథనం .

రాజయోగో మయాఖ్యాతః సర్వతంత్రేషు గోపితః .

రాజాధిరాజయోగోఽయం కథయామి సమాసతః .. 5.203..

 

స్వస్తికంచాసనం కృత్వా సుమఠే జంతువర్జితే .

గురుం సంపూజ్య యత్నేన ధ్యానమేతత్సమాచరేత్ .. 5.204..

 

నిరాలంబం భవేజ్జీవం జ్ఞాత్వా వేదాంతయుక్తితః .

నిరాలంబం మనః కృత్వా న కించిచ్చింతయేత్సుధీః .. 5.205..

 

ఏతద్ధ్యానాన్మహాసిద్ధిర్భవత్యేవ న సంశయః .

వృత్తిహీనం మనః కృత్వా పూర్ణరూపం స్వయం భవేత్ .. 5.206..

 

సాధయేత్సతతం యో వై స యోగీ విగతస్పృహః .

అహన్నామ న కోప్యస్తి సర్వదాత్మైవ విద్యతే .. 5.207..

 

కో బంధః కస్య వా మోక్ష ఏకం పశ్యేత్సదా హి సః .

ఏతత్కరోతి యో నిత్యం స ముక్తో నాత్ర సంశయః .

స ఏవ యోగీ సద్భక్తః సర్వలోకేషు పూజితః .. 5.208..

 

అహమస్మీతి యన్మత్వా జీవాత్మపరమాత్మనోః .

అహం త్వమేతదుభయం త్యక్త్వాఖండం విచింతయేత్ .. 5.209..

 

అధ్యారోపాపవాదాభ్యాం యత్ర సర్వం విలీయతే .

తద్బీజమాశ్రయేద్యోగీ సర్వసంగవివర్జితః .. 5.210..

 

అపరోక్షం చిదానందం పూర్ణం త్యక్త్వా భ్రమాకులాః .

పరోక్షం చాపరోక్షం చ కృత్వా మూఢా భ్రమంతి వై .. 5.211..

 

చరాచరమిదం విశ్వం పరోక్షం యః కరోతి చ .

అపరోక్షం పరం బ్రహ్మ త్యక్తం తస్మిన్ప్రలీయతే .. 5.212..

 

జ్ఞానకారణమజ్ఞానం యథా నోత్పద్యతే భృశం .

అభ్యాసం కురుతే యోగీ సదా సంగవివర్జితం .. 5.213..

 

సర్వేంద్రియాణి సంయమ్య విషయేభ్యో విచక్షణః .

విషయేభ్యః సుషుప్త్యైవ తిష్ఠేత్సంగవివర్జితః .. 5.214..

 

ఏవమభ్యాసతో నిత్యం స్వప్రకాశం ప్రకాశతే . (ఏవమభ్యసతో)

శ్రోతుం బుద్ధిసమర్థార్థం నివర్తంతే గురోర్గిరః .

తదభ్యాసవశాదేకం స్వతో జ్ఞానం ప్రవర్తతే .. 5.215..

 

యతో వాచో నివర్తంతే అప్రాప్య మనసా సహ .

సాధనాదమలం జ్ఞానం స్వయం స్ఫురతి తద్ధ్రువం .. 5.216..

 

హఠం వినా రాజయోగో రాజయోగం వినా హఠః .

తస్మాత్ప్రవర్తతే యోగీ హఠే సద్గురుమార్గతః .. 5.217..

 

స్థితే దేహే జీవతి చ యోగం న శ్రియతే భృశం .

ఇంద్రియార్థోపభోగేషు స జీవతి న సంశయః .. 5.218..

 

అభ్యాసపాకపర్యంతం మితాన్నంస్మరణం భవేత్ .

అన్యథా సాధనం ధీమాన్కర్తుం పారయతీహ న .. 5.219..

 

అతీవసాధుసంలాపం సాధుసమ్మతిబుద్ధిమాన్ .

కరోతి పిండరక్షార్థం బహ్వాలాపవివర్జితః .. 5.220..

 

త్యాజ్యతే త్యజ్యతే సంగం సర్వథా త్యజ్యతే భృశం . (త్యజ్యతే త్యజ్యతే)

అన్యథా న లభేన్ముక్తిం సత్యం సత్యం మయోదితం .. 5.221..

 

గుహ్యైవ క్రియతేఽభ్యాసః సంగం త్యక్త్వా తదంతరే . (గుప్త్యైవ)

వ్యవహారాయ కర్తవ్యో బాహ్యసంగో న రాగతః .. 5.222.. (బాహ్యేసంగానురాగతః)

 

స్వే స్వే కర్మణి వర్తంతే సర్వే తే కర్మసంభవాః .

నిమిత్తమాత్రం కరణే న దోషోఽస్తి కదాచన .. 5.223..

 

ఏవం నిశ్చిత్య సుధియా గృహస్థోఽపి యదాచరేత్ .

తదా సిద్ధిమవాప్నోతి నాత్ర కార్యా విచారణా .. 5.224..

 

పాపపుణ్యవినిర్ముక్తః పరిత్యక్తాంగసాధకః .

యో భవేత్స విముక్తః స్యాద్గృహే తిష్ఠన్సదా గృహీ .. 5.225..

 

న పాపపుణ్యైర్లిప్యేత యోగయుక్తో యదా గృహీ . (సదా)

కుర్వన్నపి తదా పాపాన్స్వకార్యే లోకసంగ్రహే .. 5.226..

 

        మంత్రసాధనకథనం .

అధునా సంప్రవక్ష్యామి మంత్రసాధనముత్తమం .

ఐహికాముష్మికసుఖం యేన స్యాదవిరోధతః .. 5.227..

 

యస్మిన్మంత్రవరే జ్ఞాతే యోగసిద్ధిర్భవేత్ఖలు . (యస్మిన్మంత్రే వరే)

యోగేన సాధకేంద్రస్య సర్వైశ్వయేసుఖప్రదా .. 5.228..

 

మూలాధారేఽస్తి యత్పద్మం చతుర్దలసమన్వితం .

తన్మధ్యే వాగ్భవం బీజం విస్ఫురంతం తడిత్ప్రభం .. 5.229..

 

హృదయే కామబీజంతు బంధూకకుసుమప్రభం .

ఆజ్ఞారవిందే శక్త్యాఖ్యం చంద్రకోటిసమప్రభం .. 5.230..

 

బీజత్రయమిదం గోప్యం భుక్తిముక్తిఫలప్రదం .

ఏతన్మంత్రత్రయం యోగీ సాధయేత్సిద్ధిసాధకః .. 5.231..

 

ఏతన్మంత్రం గురోర్లబ్ధ్వా న ద్రుతం న విలంబితం .

అక్షరాక్షరసంధానం నిఃసందిగ్ధమనా జపేత్ .. 5.232..

 

తద్గతశ్చైకచిత్తశ్చ శాస్త్రోక్తవిధినా సుధీః .

దేవ్యాస్తు పురతో లక్షం హుత్వా లక్షత్రయం జపేత్ .. 5.233..

 

కరవీరప్రసూనంతు గుడక్షీరాజ్యసంయుతం .

కుండే యోన్యాకృతౌ ధీమాంజపాంతే జుహుయాత్సుధీః .. 5.234.. (యోన్యాకృతే)

 

అనుష్ఠానే కృతే ధీమాన్పూర్వసేవా కృతా భవేత్ .

తతో దదాతి కామాన్వై దేవీ త్రిపురభైరవీ .. 5.235..

 

గురుం సంతోష్య విధివల్లబ్ధ్వా మంత్రవరోత్తమం .

అనేన విధినా యుక్తో మందభాగ్యోఽపి సిద్ధ్యతి .. 5.236..

 

లక్షమేకం జపేద్యస్తు సాధకో విజితేంద్రియః .

దర్శనాత్తస్య క్షుభ్యంతే యోషితో మదనాతురాః .

పతంతి సాధకస్యాగ్రే నిర్లజ్జా భయవర్జితాః .. 5.237..

 

జప్తేన చ ద్విలక్షేణ యే యస్మిన్విషయే స్థితాః .

ఆగచ్ఛంతి యథాతీర్థం విముక్తకులవిగ్రహాః .

సర్వస్వం తస్య దదతి తస్యైవ చ వశే స్థితాః .. 5.238.. (దదతి తస్య సర్వస్వం)

 

త్రిభిర్లక్షైస్తథాజప్తైర్మండలీకం సమండలం .

(త్రిభిర్లక్షైస్తథాజప్తైర్మండలీకాః సమండలాః .)

వశమాయాంతి తే సర్వే నాత్ర కార్యా విచారణా .

షడ్భిర్లక్షైర్మహీపాలం సభృత్యబలవాహనం .. 5.239..

 

లక్షైర్ద్వాదశభిర్జప్తైర్యక్షరక్షోరగేశ్వరాః .

వశమాయాంతి తే సర్వే ఆజ్ఞాం కుర్వంతి నిత్యశః .. 5.240..

 

త్రిపంచలక్షజప్తైస్తు సాధకేంద్రస్య ధీమతః .

సిద్ధవిద్యాధరాశ్చైవ గంధర్వాప్సరసాంగణాః .. 5.241..

 

వశమాయాంతి తే సర్వే నాత్ర కార్యా విచారణా .

హఠాచ్ఛ్రవణవిజ్ఞానం సర్వజ్ఞత్వం ప్రజాయతే .. 5.242..

 

తథాష్టాదశభిర్లక్షైర్దేహేనానేన సాధకః .

ఉత్తిష్ఠేన్మేదినీం త్యక్త్వా దివ్యదేహస్తు జాయతే .

భ్రమతే స్వేచ్ఛయా లోకే ఛిద్రాం పశ్యతి మేదినీం .. 5.243..

 

అష్టావింశతిభిర్లక్షైర్విద్యాధరపతిర్భవేత్ .

సాధకస్తు భవేద్ధీమాన్కామరూపో మహాబలః .. 5.244..

 

త్రింశల్లక్షైస్తథాజప్తైర్బ్రహ్మవిష్ణుసమో భవేత్ .

రుద్రత్వం షష్టిభిర్లక్షైరమరత్వమశీతిభిః .. 5.245..

 

కోట్యేకయా మహాయోగీ లీయతే పరమే పదే .

సాధకస్తు భవేద్యోగీ త్రైలోక్యే సోఽతిదుర్లభః .. 5.246..

 

        శివసంహితాఫలకథనం .

త్రిపురే త్రిపురంత్వేకం శివం పరమకారణం .

అక్షయం తత్పదం శాంతమప్రమేయమనామయం .. 5.247..

 

లభతేఽసౌ న సందేహో ధీమాన్సర్వమభీప్సితం .

శివవిద్యా మహావిద్యా గుప్తా చాగ్రే మహేశ్వరీ .. 5.248..

 

మద్భాషితమిదం శాస్త్రంగోపనీయమతోబుధైః .

హఠవిద్యా పరం గోప్యా యోగినా సిద్ధిమిచ్ఛతా .. 5.249..

 

భవేద్వీర్యవతీ గుప్తా నిర్వీర్యా చ ప్రకాశితా .

య ఇదం పఠతే నిత్యమాద్యోపాంతం విచక్షణః .. 5.250..

 

యోగసిద్ధిర్భవేత్తస్య క్రమేణైవ న సంశయః .

స మోక్షం లభతే ధీమాన్య ఇదం నిత్యమర్చయేత్ .. 5.251..

 

మోక్షార్థిభ్యశ్చ సర్వేభ్యః సాధుభ్యః శ్రావయేదపి .

క్రియాయుక్తస్య సిద్ధిః స్యాదక్రియస్య కథంభవేత్ .. 5.252..

 

తస్మాత్క్రియావిధానేన కర్తవ్యా యోగిపుంగవైః .

యదృచ్ఛాలాభసంతుష్టః సంత్యక్త్వాంతరసంగంకః .. 5.253..

 

గృహస్థశ్చాప్యనాసక్తః స ముక్తో యోగసాధనాత్ .

గృహస్థానాం భవేత్సిద్ధిరీశ్వరాణాం జపేన వై .

యోగక్రియాభియుక్తానాం తస్మాత్సంయతతే గృహీ .. 5.254..

 

గేహే స్థిత్వా పుత్రదారాదిపూర్ణః

     సంగం త్యక్త్వా చాంతరే యోగమార్గే .

సిద్ధే చిహ్నం వీక్ష్య పశ్చాద్గృహస్థః (సిద్ధేశ్చిహ్నం)

     క్రీడేత్సం వై సమ్మతం సాధయిత్వా .. 5.255.. (క్రీడేత్సో)

 

ఇతి శ్రీశివసంహితాయాం హరగౌరీసంవాదే యోగశాస్త్రే

        పంచమపటలః సమాప్తః . 5.

 

       ఇతి శుభం .